Rebelimi i Prigozhin dhe kolapsi bë Kakhovkë, temat kryesore të dezinformatave në qershor
Tre ngjarje ishin burimi i informacionit dhe i dezinformimit nga burime të huaja në vend – shembja e digës Kakhovka në Ukrainë, rebelimi i Prigozhin dhe grupit të tij mercenar Wagner, fuqia reale ekonomike e Rusisë si dhe ndikimi i sanksioneve perëndimore. Këtu analizohen këto tri ngjarje, si dhe temat dominuese vendore që shkaktuan narrativa dezinformative në hapësirën mediatike në gjuhën maqedonase, si protesta e Kishës Ortodokse Maqedonase (KOM) – Kryepeshkopata e Ohrid (AO) për politikat gjinore, temat për ndryshimin e kushtetutës dhe korrupsionin.
Përmes dy ditësh drame dhe dhjetë ditësh pasigurie të mbushura me informacione dhe dezinformata, Rusia tronditi botën me rebelimin e grupit mercenar Wagner, i cili më 24.06. 2023 shkoi me mijëra luftëtarë dhe pajisje ushtarake drejt Moskës, kështu që pas disa ditësh një pjesë e madhe e grupit përfundoi në Bjellorusi.
Pasi më 22 dhe 23 qershor, lideri i grupit dhe themeluesi i tij Yevgeny Prigozhin akuzoi forcat ushtarake ruse për gjuajtje me raketa në njësitë e tij në Ukrainë, në orët e mbrëmjes u drejtua përtej kufirit dhe me forcat e tij pa gjuajtur asnjë të shtënë. Ai vetë theksoi se kapi aeroportin dhe qendrën e Rostov-on-Don, duke përfshirë qendrën komanduese të forcave ruse në Ukrainë. Mediat maqedonase kanë raportuar për këtë me indikacione se në Rusi po ndodh kaos.
Pas një pushimi të shkurtër në Rostov-on-Don, Prigozhin u nis për në Voronezh më 24 qershor, ku, sipas burimeve zyrtare ruse, pati përleshje me forcat ruse, gjatë së cilës u vranë disa pilotë të helikopterëve luftarakë rusë dhe një pilot i një avioni ushtarak. Në të njëjtën periudhë, në të gjithë qytetin në Moskë u vendosën masa antiterroriste, u vendosën pengesa në autostradën që çon në Moskë dhe gërmuan llogore, për të cilat hapësira mediatike maqedonase ishte e mbushur me lajme. Në të njëjtën ditë në mëngjes, presidenti rus Vladimir Putin mbajti një fjalim pesë-minutësh drejtuar kombit, në të cilin ai e përshkroi rebelimin e Prigozhin “si futja e një thike në shpinën e atdheut në momentin më të vështirë dhe se rebelët do të dënohen më rëndë”.
Në ato momente dramatike, askush nuk e priste që e gjithë puna me rebelimin të përfundonte deri në orët e vona të mbrëmjes së 24 qershorit, kur nga disa burime – nga Moska zyrtare, nga Bjellorusia dhe nga vetë Prigozhin, u konfirmua se ishte arritur një marrëveshje që ai dhe trupat e tij të tërhiqeshin në Bjellorusi dhe të mos merrnin pjesë në operacione të mëtejshme ushtarake në Ukrainë, me opsionin që ata që nuk kanë kryer krime kundër ushtarëve rusë të kthehen në Rusi ose të nënshkruajnë një marrëveshje me Ministrinë e Mbrojtjes së Federatës Ruse, sepse nuk do të ndiqen penalisht. Të gjitha këto detaje janë transmetuar edhe në hapësirën mediatike maqedonase pjesërisht më 24, por informacioni kryesor ka qenë më 25 qershor.
Mediat ishin dhe kanë plot informacione se Prigozhin shkoi vërtet në Bjellorusi, se një kamp për disa mijëra ushtarë po ndërtohet në një bazë ushtarake 200 km larg kufirit me Ukrainën, por dilema e dezinformimit është se çfarë do të bëjnë atje dhe çfarë në të vërtetë ka ndodhur ato tre ditë nga data 22-24.06.2023. A ishte trazira e vërtetë apo e organizuar, dhe nëse po – me çfarë qëllimi u bë.
Në të njëjtën kohë, mund të lexohet (dez)informata se ai ishte i vërtetë, me tezën se arsyeja e rebelimit ishte se Prigozhin kishte frikë nga pushteti i tij, pasi Moska njoftoi se të gjithë “vagnerianët” nëse dëshironin të vazhdonin të luftonin, do të duhej të nënshkruanin një marrëveshje me Ministrinë e Mbrojtjes nga 1 korriku 2023. Por në të njëjtën kohë mund të konstatohej (dez)informimi se ishte inskenuar me qëllim që Putini të pastronte një pjesë të udhëheqjes ushtarake që nuk e konsideron besnike, tezë që mund të mbështetet nga lajmet rreth fatit të panjohur të gjenerali rus Sergej Surovikin.
Dhe opsioni i tretë është thjesht ushtarak – taktik, dhe ata që flasin për të thonë se i gjithë rebelimi u organizua me qëllimin përfundimtar që grupi Wagner të lëvizte në Ukrainë, dhe prej andej në të ardhmen duke kërcënuar Kievin me një depërtim të shpejtë nga veriu. . Disa burime treguan këtë opsion si të mundshëm që në ditët e para. Për shembull, u raportua edhe pozicioni i një ish-gjenerali të ushtrisë britanike, në të cilin ai flet për mundësinë e veprimit të Prigozhin në Ukrainë nga territori i Bjellorusisë, nëse shumica e trupave do t’i qëndronin besnikë atij (rreth 25,000 mercenarë). Analiza është e gjeneralit Richard Danat, e publikuar në Sky News. I njejti medium publikoi edhe një rubrikë të Diana Magnay, korrespondente ruse e gazetës, i cili thotë se mund të jetë një plan shtetëror i Kremlinit për të mashtruar publikun perëndimor dhe analistët ushtarakë, pasi është e paqartë se si pas fjalimit të Putinit ai do të ndëshkojë më ashpër ata që goditën Rusinë në momentet e saj më të vështira,pas disa orësh ata mund të amnistohen. Ky qëndrim është raportuar edhe në një pjesë të mediave maqedonase. Lidhur me këtë opsion, gjenerali brigade maqedonas Metodi Haxhi Janev, në një prononcim për Sloboden Pechat në kuadër të analizës mediatike të ngjarjeve, thotë se nëse kjo ndodh atëherë “me gjasë do të jetë një nga manovrat që ende nuk janë studiuar si pjesë e lojës së madhe të manipulimeve dhe mashtrimeve për të arritur befasinë strategjike”.
Në fund të fundit, konfuzioni rreth gjithë ngjarjes dhe mundësia e skenarit të tretë vazhdojnë edhe më 30 qershor 2023. Telegrafi britanik ende është duke punuar në këtë opsion dhe artikulli është transmetuar në një pjesë të mediave maqedonase. Si dhe informacioni nga e njëjta ditë se presidenti i Bjellorusisë Aleksandër Lukashenko ftoi “wagnerianët” për të trajnuar ushtrinë bjelloruse…Dhe, se kaosi me informacionet dhe dezinformatat që rrethojnë gjithë ngjarjen vazhdon, mund të shihet nga grupi i lajmeve në Time MK nga 30 korriku dhe 1 korriku 2023, ku mund të gjenden informacione nga burime ukrainase se Putin ka urdhëruar vrasjen e Prigozhin.
Kush e shkatërroi Kakhovkën?
Natën e 06.06.2023 një pjesë e madhe e digës së madhe të Dnieper pranë Nova Kakhovka në Ukrainën jugore u shpërthye, duke marrë një formë të re, të paprecedentë të luftës në Ukrainë që përfshin ekocidin,fatkeqësi mjedisore ndërkohë të dyja palët, Rusia dhe Ukraina, pretendojnë se pala tjetër e bëri atë.
Ndërsa në ditën e parë të fatkeqësisë iu kushtua më shumë vëmendje akuzave dhe vlerësimeve të mundshme, tashmë më 7 qershor dëmi i përcaktuar mori shifra konkrete. Pra, qeveria ukrainase, siç transmeton DV në gjuhën maqedonase, saktësoi se më shumë se 80 vende janë të rrezikuara nga vërshimet dhe se rreth 42 mijë njerëz janë të rrezikuar nga përmbytjet. Përveç kësaj, DV transmeton detajet e vlerësimit të kompanisë kompetente ukrainase, sipas së cilës diga nuk mund të restaurohet dhe të funksionojë për shkak të shkallës së shkatërrimit:
U shkatërruan 16 porta penguese, godina e hidrocentralit dhe diga midis godinës së centralit dhe portës penguese. Termocentrali nuk mund të rindërtohet, tha për DV Ihor Sirota, drejtor i shoqërisë aksionare Ukrhydroenergo, e cila zotëron hidrocentralin.
Më shumë për reagimet fillestare për ngjarjen mund të lexoni në informacionin përmbledhës të “Vërtetmatës” të publikuar më 07.07.2023.
Më datë 09.06.2023 Shërbimi i sigurisë i Ukrainës thotë se ka një bisedë telefonike që provon se një grup sabotazhi rus shpërtheu digën. Biseda telefonike, të cilën Ukraina pretendon të ketë, thuhet se është mes dy ushtarëve që diskutojnë në rusisht pasojat e shembjes së digës.
Ata (ukrainasit) nuk e goditën. Ky ishte grupi ynë sabotues. Ata donin t’i trembnin njerëzit me digën, por nuk shkoi sipas planit – bënë më shumë nga sa kishin planifikuar”, citohet të ketë thënë njëri nga bashkëbiseduesit nga Shërbimi, ndërsa tjetri është shprehur i habitur.
Detaje të tjera nuk janë dhënë nga shërbimi ukrainas i sigurisë. Lajmin e kanë publikuar një pjesë e madhe e mediave maqedonase përmes Reuters dhe këtu përdorim versionin 360 Gradë.
Më 13/06/2023, Presidenti rus Vladimir Putin në një takim me korrespondentët ushtarakë dhe reporterët, duke folur, siç pretendon ai, për dështimin dhe humbjet e mëdha që pësuan Forcat e Armatosura të Ukrainës në kuadër të kundërsulmit që filloi në fundjavën e 10/11 qershor, përmendi edhe incidentin me shkatërrimin e digës Kakhovka. Siç raportojnë një pjesë e mediave maqedonase, ai ka pohuar se është e palogjikshme që njësitë ruse ta kenë bërë këtë, sepse dëmi që është shkaktuar është më i madh në territoret e kontrolluara nga autoritetet ushtarake dhe civile ruse, ndërsa ka theksuar përfitimet për forcat ushtarake ukrainase.
Në të njëjtën ditë, “Vërtetmatësi” publikoi një tjetër analizë të më shumë informacioneve, nga e cila duket qartë se nuk ka asnjë provë apo logjikë se Ukraina shpërtheu digën. Analizën e “Vërtetmatësi” mund ta lexoni në linkun këtu.
Më në fund, më 18/19 qershor, New York Times botoi një artikull ku pretendonte se Rusia ishte fajtore për shembjen e digës Kakhovka. Gazeta i referohet ekspertëve të cilët pretendojnë se shembja është nga ana e kontrolluar nga rusët dhe se vetëm eksplozivët nga brenda vetë digës mund të kenë shkaktuar dëme të tilla. Ky informacion u raportua gjerësisht në hapësirën mediatike maqedonase.
Kur dhe nëse Rusia do të kthehet sërish në mesin e 10 ekonomive më të forta?
Një tjetër narrativë dezinformuese ruse u regjistrua në hapësirën mediatike në qershor dhe lidhet me fuqinë ekonomike ruse dhe efektin e sanksioneve perëndimore ndaj Rusisë. Një pjesë e madhe e mediave maqedonase, veçanërisht në hapësirën online, publikuan informacione se Rusia pas një pauze disavjeçare u rikthye në mesin e dhjetë ekonomive më të fuqishme në botë, duke arritur një GDP për vitin 2022 prej rreth 2.2 trilion dollarë. Ky informacion që lidhet me ekonominë ruse, të cilën, meqë ra fjala, Putin në forumin në Shën Petersburg e vlerësoi si një ekonomi që po ecën shumë mirë, ka dy aspekte.
E para është manipulimi i informacionit që është bërë në mediat maqedonase, të cilat i kanë publikuar duke i shkarkuar pa kontrolluar nga mediat serbe dhe malazeze. Përkatësisht, në lajmet që kanë dalë në portalet maqedonase më 10, 11 dhe 12 qershor, rrallëherë ka pasur burim. Mirëpo, pas verifikimit të të dhënave, “Vërtetmatësi” konstatoi se publiku maqedonas, përmes një lajmi të marrë nga mediat serbe (burimi “Politika”), është informuar për këtë “lajm” një muaj më vonë se njoftimi origjinal i RIA Novosti. . Aspekti i dytë është nëse informacioni origjinal i publikuar nga RIA Novosti është gjithashtu i vërtetë, apo është vetëm gjysmë informacion, një narrativë dezinformuese ruse e ndërtuar mbi pritshmëritë, dhe jo mbi shifrat përfundimtare për vëllimin e PBB-së të arritur për vitin 2022.
“Vërtetmatësi” në një artikull të titulluar “Kur dhe nëse Rusia u kthye në dhjetë ekonomitë më të mira në botë” analizoi të dy aspektet e këtyre teknikave manipuluese dhe narrativën dezinformuese.
Dezinformimi i KOM-it lidhur me çështjet gjinore
Më 29 qershor, në organizim dhe me ftesë të KOM-OA, para Katedrales së Shën Kliment Ohrid në Shkup u mbajt një tubim i madh protestues kundër propozim ligjeve për identitetin gjinor dhe evidencën e lindjes, me një prekje të fortë konservatorizmi, me thirrje për të luftuar kundër rendit dhe me flamuj kishtarë dhe maqedonas, ndërsa janë vërejtur edhe disa flamuj rusë, për të cilat ka raportuar edhe agjencia e lajmeve Meta.mk.
Takimi protestues në të cilin kreu i kishës, Kryepeshkopi i Ohrit z. Stefan, ishte manifestimi i fundit i një lufte disaditore me informacione dhe dezinformata, kryesisht nga Kisha, në lidhje me këto dy ligje që duhet të avancojnë të drejtat e grave dhe t’u mundësojnë njerëzve që kanë probleme me identifikimin e tyre gjinor në vend t’i tejkalojnë ato probleme (ndryshim të seksit dhe pa asnjë transformim fizik, të drejtën për kujdes shëndetësor dhe një sërë të drejtash të tjera të njeriut).
Dezinformata që u shpreh gjatë shpalljes së protestës nga kryepeshkopi Stobiski z. Jakov, i cili u paraqit si zëdhënës i kësaj politike, vazhdoi gjatë vetë protestës, me retorikën se kisha kërkon mbrojtje për 99 për qind të njerëzve për të cilët ligjet ishin të papranueshme. Duke folur në protestë, kryepeshkopi tregoi se “ligjet janë për të ardhur keq” dhe Kisha “do t’i mbrojë fëmijët (dhe gratë) nga ideologjitë e papranueshme dhe poshtëruese”:
Gruaja në mësimin dhe jetën e kishës jo vetëm që nuk është e pafuqishme, pikërisht aty në krahët e saj të brishtë të nënës ajo mban atë që mbështet ekzistencën e gjithë universit, Zotin e plotfuqishëm… Thonë se ata do ta çlirojë gruan nga kufizimet e kishës dhe do ta reduktojë në një nënkategori, duke e barazuar atë me burra që nuk do të jenë kurrë gra në kuptimin e vërtetë të fjalës. Dhe pikërisht kështu legjitimojnë dhunën ndaj grave. Gratë në Maqedoni besoj se nuk dëshirojnë një barazi të tillë false dhe të drejta të tilla false. Ata nuk duan të çlirohen nga kisha, sepse pikërisht në kishë jetojnë lirinë e tyre të vërtetë, tha z. Stefan, transmeton 360 Gradë.
Më shumë informacione për të gjithë ngjarjen dhe për dezinformatat e shprehura në lidhje me temën mund të gjeni në linkun e lajmeve të përmbledhura nga Time.mk, ndërsa në linkun e lajmit me fotogalerinë e 360 Gradë mund të vëreni dhe cilët politikanë apo figura të tjera publike morën pjesë në tubim.
Ministri i Punës dhe Politikës Sociale, në portofolin e të cilit janë dy ligjet, Ligji për Barazi Gjinore dhe Ligji për Gjendjen Civile, dha një shenjë të qartë se ky është dezinformim nga ana e kishës. Ministrja Jovana Trenchevska tregoi qartë se ligji i parë, i cili ende nuk është në procedurë qeveritare dhe as parlamentare – siç pretendon KOM-i i referohet avancimit të rolit të gruas në shoqëri. Ndërsa, nga ana tjetër, ligji i dytë për të dhënat e lindjes parashikon ndryshimin e gjinisë në raport me ndjenjën e shprehur të individit, i cili në këtë mënyrë do të fitonte të drejtën për të ndryshuar shënimin në evidencën e vdekjes.
Si aktivist i të drejtave të njeriut, nuk mund të them që protesta nuk guxon të bëhet. Protesta është një e drejtë legjitime e të gjithëve, por është edhe e drejtë legjitime t’i thuhet e vërteta për të dy ligjet, si për përcaktimet ashtu edhe për mekanizmat. Sipas Kushtetutës dhe ligjit, çdokush në vend mund të organizojë një protestë, tha Trençevska.
Koncepti i gjinisë nuk është i njëjtë me identitetin gjinor. Këto janë të përcaktuara në përputhje me legjislacionin ekzistues në vend dhe në përputhje me atë që vendi ka marrë si detyrim nga Konventa e Stambollit, përcaktimet në Projektligjin për Barazinë Gjinore janë identike me Ligjin për Mbrojtjen dhe Parandalimin e Dhunës kundër grave, pasiguria juridike në vend do të ekzistojë nëse në ligje të ndryshme kemi përkufizime të ndryshme, shtoi Trençevska.
Aktivistja për të drejtat e njeriut, Irena Cvetkoviq, deklaroi gjithashtu se KOM një ditë më parë po shpërndante dezinformata, e cila theksoi dallimin mes dy ligjeve dhe rrjedhën e procedurës në të cilën ndodhen, në një rubrikë me titull KOM – më falni që ekzistojmë.
Edhe “Vërtetmatësi” në kundërspinin e tij me titull “Pangazhet, linçimi dhe totalitarizmi ekzistojnë vetëm në perceptimin e peshkopit Jakov Stobiski”, theksoi taktikën dezinformuese të KOM-it apo përfaqësuesve të saj, ndërsa u sqarua se pse deklarata e ipeshkvit në lidhje me rolin e organizatat e shoqërisë civile, të cilat ai i quajti mercenarë, është dezinformim dhe spin.
(Dez)informatat në lidhje me mbështetjen gjermane për identitetin maqedonas
Më 15.06.2023 në orët e vona të mbrëmjes Gjermania e prezantoi rezolutën në mbështetje të gjuhës dhe identitetit maqedonas, e cila u miratua në Bundestag me kërkesë të qeverisë në Berlin.
Kjo nxiti një sërë deklaratash të politikanëve të opozitës VMRO-DPMNE, të cilët u përpoqën të nënvlerësojnë rëndësinë e rezolutës, duke thënë se këto nuk ishin ato lloj garancish që prisnin nga partia për t’u pajtuar me ndryshimet kushtetuese. Dy ditë më vonë, ata konsoliduan qëndrimet e tyre, kështu që deklaratat e tyre i nisën duke përshëndetur vendimin e qeverisë dhe asamblesë gjermane, pas së cilës shtuan një POR,…
Edhe pas vizitës zyrtare të kryeministrit Dimitar Kovacevski në Berlin në fund të qershorit, gjatë së cilës kancelari gjerman Olaf Scholz tha në konferencën për shtyp para fillimit të bisedimeve se, sipas tij, nuk duhet të ketë kushte të tjera dypalëshe në rrugën evropiane ndaj Maqedonisë dhe se një gjë e tillë nuk është diskutuar apo rënë dakord më parë në Këshillin Evropian, nga VMRO-DPMNE u interpretua si garanci e pamjaftueshme, përkthim i keq në gjuhën maqedonase, keqkuptim i Scholz-it dhe vërejtje të ngjashme. Kjo ka shkaktuar reagimin e LSDM-së, ku kanë thënë se vetëm VMRO-DPMNE-ja nuk është e kënaqur me garancitë politike të Gjermanisë zyrtare. Për dallim nga VMRO-DPMNE, mediat bullgare, siç u raportua në hapësirën mediatike në Maqedoni, njëzëri raportuan Scholz me konstatimin se Bullgarisë nuk do t’i lejohet të vendosë pengesa të reja bilaterale në përparimin evropian të Shkupit. Të gjitha lajmet lidhur me këtë mund të lexohen të grumbulluara në faqet e Time.mk.
Фото: Колаж на Мета.мк
Rrëfim dezinformues për KSHPK-në në rastin e nipit të Ali Ahmetit
Përfundimisht, vëmë re një tjetër dezinformim të madh lidhur në detin e informacionit dhe dezinformatave për temën se si Drin Ahmeti, nipi i vëllait të liderit të BDI-së Ali Ahmeti, u bë pronar i 39 për qind të kompleksit tregtar Soravia.
Bëhet fjalë për lajmet që pasuan pak kohë pas “listës së zezë” amerikane të kryetarit të Komunës së Strugës, Ramiz Merko, i cili ishte edhe burim i informacioneve të shumta dhe i disa dezinformatave. Pra, pas heshtjes fillestare pritej një reagim nga BDI, sidomos pas daljes së informacionit për nipin e Ahmetit. Zëvendëskryeministri i Parë Artan Grubi doli me qëndrimin se nuk ka korrupsion në BDI dhe si shembull përmendi veten dhe kontrollin që i është bërë nga Komisioni Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit, ndërsa ka paraqitur dezinformata për kapacitetin e institucionit:
Këto ditë kanë refuzuar raportin kundër meje në KSHPK për parashtresën e VMRO-DPMNE-së. Një shumicë dërrmuese e çështjeve ose humbasin për shkak të procedurave administrative ose refuzohen nga gjyqtarët dhe shpresoj që përbërja e radhës të jetë më serioze… Besoj te institucioni, por kam dyshime për kapacitetet e njerëzve. Në një afat prej katër apo pesë vitesh, a kanë një rast të suksesshëm në procedurë, tha Grubi.
“Vërtetmatësi” me një kundërspin të titulluar “Si e pa Grubi “të respektuarit” në BDI dhe “joprofesionistët” në KSHPK e ekspozoi menjëherë këtë narrativë dezinformuese nga BDI, të shprehur përmes spinit specifik të Grubit. Gjatë muajit qershor, “Vërtetmatësi” punoi gjithashtu për të definuar rrëfimet e tjera të dezinformatave në rubrikat e tij të rregullta, veçanërisht në rubrikat Fact Check dhe Kundërspin.
Të gjitha komentet dhe vërejtjet në lidhje me këtë dhe artikujt e tjerë të Vërtetmatës-it, kërkesat për korrigjime dhe sqarime, si dhe sugjerimet për verifikimin e deklaratave të politikanëve dhe premtimeve të partive politike, mund t’i dorëzoni përmes këtij formulari