Regjistrimi zbuloi sa persona me aftësi të kufizuara jetojnë në komuna, në radhë janë kryetarët e komunave t’u sigurojnë kushte
Nga mosha 0 deri në 14 vjeç, në vend ka 1674 fëmijë me aftësi të kufizuara, 43,5 për qind janë nga 15 deri në 64 vjeç dhe 54,8 për qind janë mbi 65 vjeç. Në regjistrim, 38,499 persona raportuan se kishin probleme me lëvizjen, 12,371 thanë se kishin probleme me shikimin, 5,947 me dëgjimin, 3,896 me komunikimin dhe 33,699 persona raportuan se kishin vështirësi të tjera. Numri i personave me aftësi të kufizuara në vend nuk është aspak i ulët dhe ndonëse vendi në vitin 2019 ka miratuar shërbime të reja për ta, sërish nuk e redukton diskriminimin ndaj kësaj kategorie qytetarësh. Ajo që KE vërejti në raportin e 2021 është se kjo kategori qytetarësh vazhdon të përballet me diskriminim, mungesë të infrastrukturës, informacionit dhe shërbimeve.
Shkruan: Меri Jordanovska
Në vend jetojnë gjithsej 94.412 persona me aftësi të kufizuara, sipas të dhënave të fundit nga regjistrimi i popullsisë të kryer vitin e kaluar nga Enti Shtetëror i Statistikave. Pjesa më e madhe e personave me aftësi të kufizuara janë gra (52.203), dhe pjesa më e madhe e këtyre personave, gjegjësisht mbi 40 për qind, kanë probleme me lëvizjen.
Nga mosha 0 deri në 14 vjeç në vend ka 1674 fëmijë me aftësi të kufizuara, 43,5 për qind janë nga 15 deri në 64 vjeç dhe 54,8 për qind janë të moshës 65 vjeç e lart.
Në regjistrim, përveç problemeve me lëvizjen, 12,371 raportuan se kishin probleme me shikimin, 5,947 me probleme me dëgjimin, 3,896 me probleme me komunikimin dhe 33,699 persona raportuan se kishin probleme të tjera.
Numri i personave me aftësi të kufizuara në vend nuk është aspak i ulët dhe ndonëse vendi në vitin 2019 ka miratuar shërbime të reja për ta, sërish kjo nuk e redukton diskriminimin ndaj kësaj kategorie të qytetarëve. Ajo që KE theksoi në raportin e saj të vitit 2021 është se kjo kategori qytetarësh vazhdon të përballet me diskriminim, mungesë të infrastrukturës, informacionit dhe shërbimeve.
Në publikimin për reformat në gjyqësor të publikuar nga Metamorphosis, në lidhje me seksionin për të drejtat themelore të njeriut, thuhet se shumë ekspertë të problemeve me të cilat ballafaqohen personat me aftësi të kufizuar, të cilët u komunikuan për qëllimet e raportit, deklaruan se megjithëse kuadri ligjor është i mirë, problem paraqet praktika, pra zbatimi i ligjeve.
Në lidhje me diskriminimin strukturor, Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut e bëri vlerësimin e tij më 10.12.2021, Ditën Ndërkombëtare për Respektimin e të Drejtave të Njeriut. Që në fillim, KH deklaroi se në RMV “diskriminimi strukturor është ende më i dukshëm në trajtimin e romëve, personave me aftësi të kufizuara, pakicave seksuale dhe gjinore, grave, personave në institucionet e mbyllura”. Megjithatë, si fushë në të cilën shteti bën përpjekje për zgjidhjen e situatave të caktuara, duhet theksuar se Qeveria ka dorëzuar në Kuvend, ndërsa Kuvendi ka miratuar ndryshime në Ligjin për mbrojtjen e fëmijëve, me të cilin zgjerohet shtesa për fëmijët me aftësi të kufizuara në afatet e kohëzgjatjes gjatë gjithë vitit dhe për ata fëmijë që janë jashtë vendbanimit gjatë shkollës, thuhet në raport.
Përkrah kësaj, Ministria e Punës dhe Politikës Sociale në faqen e saj në muajin dhjetor ka paralajmëruar ndryshime të reja në këtë ligj, me të cilat do të mundësohet që aplikimi për shtesë të veçantë për këta fëmijë të dorëzohet në mënyrë elektronike dhe shërbimi të mund të merret në mënyrë elektronike. Në të njëjtën kohë, me fillimin e vitit shkollor në shtator, shteti siguroi fonde me të cilat janë në dispozicion rreth 500 asistentë arsimorë për fëmijët me aftësi të kufizuara në sistemin arsimor, janë bërë tekste në format elektronik dhe audio, si dhe tekste të shtypura me shkrimin Braille. Qeveria thekson se ka rritur gjithashtu të drejtat për të përdorur një asistent personal, i cili tani mund të merret nga mosha 6 deri në 64 vjeç.
Tetë muaj më parë, Margarita Milosheska, drejtoreshë e Qendrës burimore për prindër të fëmijëve me aftësi të kufizuara, deklaroi se është e nevojshme krijimi i Regjistrit Kombëtar të Personave me Aftësi të Kufizuara dhe se duhet të fillojë nga komunat. Millosheska tha se nëse kryetarët e komunave e dinë saktësisht se çfarë personash me aftësi të kufizuara jetojnë kryesisht në komunën e tyre, si personat me paralizë cerebrale, autizëm etj, ata do të dinë më mirë se çfarë të bëjnë në varësi të numrave.
Tashmë me publikimin e të dhënave të regjistrimit dihet saktësisht se në cilën komunë të vendit sa persona me aftësi të kufizuara ka dhe në varësi të kësaj mund të bëhen plane të ardhshme nëse duhen dhe ku nevojiten më shumë qendra dhe qasje më të madhe në shërbime për këtë kategori personash. U mbetet kryetarëve të komunave të vendosin se sa do t’i përdorin këto të dhëna për të përmirësuar shërbimet për personat me aftësi të kufizuara në komunat e tyre.
Raporti i fundit i Komisionit Evropian për progresin e vendit vlerësoi se ka pak progres në përmirësimin e të drejtave të personave me aftësi të kufizuara, megjithatë ata vazhdojnë të jenë të diskriminuar.
Personat me aftësi të kufizuara vazhdojnë të përballen me diskriminim të theksuar, të drejtpërdrejtë dhe të tërthortë, për shkak të barrierave që lidhen me infrastrukturën, mungesës së informacionit dhe shërbimeve, qëndrimeve diskriminuese dhe përjashtimit social. Në vitin 2020, Avokati i Popullit ka paraqitur 37 ankesa për diskriminim ndaj fëmijëve dhe të rriturve me aftësi të kufizuara, thuhet në raport.
Me probleme më të mëdha personat me aftësi të kufizuara janë ballafaquar gjatë kovid-krizës
Për shumicën e personave me aftësi të kufizuara, masat për parandalimin dhe mbrojtjen nga virusi e kanë vështirësuar funksionimin e tyre në baza ditore. Vështirësitë i referohen kufizimit të socializimit dhe kufizimit të lëvizjes, si dhe vështirësive që lidhen me monitorimin e masave mbrojtëse (mbajtja e distancës fizike, mbajtja e maskës, shmangia e grupimit etj.). Personat me aftësi të kufizuara dhe kujdestarët e tyre u përballën me vështirësi në ushtrimin e të drejtave të tyre gjatë pandemisë, nga të cilët vetëm një pjesë e vogël kërkuan ndihmë kryesisht në qendrat e punës sociale dhe një pjesë e vogël kërkuan ndihmë nga organizatat e shoqërisë civile. Vetëm një pjesë e vogël e njerëzve e morën ndihmën e kërkuar, pra kanë realizuar të drejtat e kërkuara.
Kështu thuhet në publikimin “Ndikimi i krizës Covid-19 te personat me aftësi të kufizuara” të publikuar nga Iniciativa për Demokraci në Ballkanin Perëndimor vitin e kaluar.
Fëmijët me aftësi të kufizuara u përballën me probleme serioze në ndjekjen e mësimit online, i cili ishte kryesisht i papërshtatshëm dhe e joadekuat për ta dhe llojet e ndryshme të aftësisë së kufizuar. Mësimi u zhvillua në mungesë të mjeteve të përshtatshme edukative, përkatësisht mungesës së pajisjeve të nevojshme teknike për ndjekjen e mësimit. Personat me aftësi të kufizuara dhe kujdestarët e tyre janë përballur me vështirësi në ushtrimin e të drejtave të tyre gjatë pandemisë, si dhe mungesë të mbështetjes adekuate për ndjekjen e mësimit (asistent edukativ, edukator special, etj.), thuhet në publikim.
Duke iu përgjigjur pyetësorëve, 219 të anketuar (nga të cilët 27.1 për qind persona me aftësi të kufizuara dhe 72.9 për qind persona që kujdesen për personat me aftësi të kufizuara), kanë deklaruar problemet më të mëdha me të cilat janë përballur gjatë pandemisë.
Për një pjesë të madhe të të anketuarve (79,8%) masat për parandalim dhe mbrojtje nga virusi kanë sjellë vështirësi në funksionimin e tyre të përditshëm. Sa i përket ofrimit të shërbimeve shëndetësore dhe kujdesit shëndetësor, ata deklaruan se problemet më të mëdha i kishin për të marrë shërbime nga specialistët dhe rehabilitimi.
Një numër më i vogël i të anketuarve, gjegjësisht 29,4 për qind, kanë pasur vështirësi në vendin e punës gjatë pandemisë, nga të cilët pothuajse gjysma (48,4%) kanë qenë të lidhur me mungesën nga puna për shkak të mbrojtjes nga virusi dhe për shkak të kujdesit për një person tjetër në shtëpi. Sipas të dhënave nga analiza për “KOVID-19 dhe gjinia”, një numër i madh i personave me aftësi të kufizuara kanë mbetur pa përfitime ekonomike për shkak të masave për të mos shkuar në punë, dhe kështu janë ekspozuar drejtpërdrejt ndaj varfërisë dhe pa asnjë sigurim social.
Duke pasur parasysh se edhe para pandemisë, personat me aftësi të kufizuara kishin shpesh vështirësi për të hyrë në tregun e punës, por tani ky rrezik u rrit ndjeshëm, duke përfshirë rrezikun e humbjes së punës si dhe vështirësinë për t’u rikthyer në punë, thuhet në publikim.
Gati një e treta e të anketuarve thanë se u përballën me vështirësi në lidhje me transportin dhe lëvizshmërinë gjatë krizës me koronën.
Në publikim përfundohet se shteti nuk ka përmbushur detyrimet e tij sipas Konventës për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara, veçanërisht ato që kanë të bëjnë me përfshirjen aktive të personave me aftësi të kufizuara dhe organizatave të tyre përfaqësuese në proceset e vendimmarrjes së politikave dhe programeve; njohjen e rëndësisë së aksesit në mjedisin fizik, social, ekonomik dhe kulturor, në shëndetësi dhe arsim, si dhe në informacion dhe komunikim; marrjen e masave të duhura për të identifikuar dhe eliminuar barrierat në qasje; si dhe marrjen e të gjitha masave të nevojshme për mbrojtjen dhe sigurinë e personave me aftësi të kufizuara në situata rreziku, përfshirë edhe situatat e jashtëzakonshme.
Ky artikull është përgatitur në kuadër të projektit Kontrolli i fakteve për progresin e Maqedonisë së Veriut drejt BE -së, i zbatuar nga Fondacioni Metamorfozis. Artikulli, i botuar fillimisht në Vërtetmatës, është mundësuar nga mbështetja e fondacionit jofitimprurës amerikan NED (National Endowment for Democracy). Përmbajtja e këtij artikulli është përgjegjësi e autorit dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e Metamorphosis, NED ose bashkëpunëtorëve të tyre
Të gjitha komentet dhe vërejtjet në lidhje me këtë dhe artikujt e tjerë të Vërtetmatës-it, kërkesat për korrigjime dhe sqarime, si dhe sugjerimet për verifikimin e deklaratave të politikanëve dhe premtimeve të partive politike, mund t’i dorëzoni përmes këtij formulari