Ndikimi i butë i Kinës për pozicionim afatgjatë në rajon
Pavarësisht nga ndikimi i saj në rritje në rajon, Kina nuk ka gjasa të zëvendësojë BE-në, politikisht apo ekonomikisht, as NATO-n si partner ushtarak i sigurisë në Ballkan. Pekini po luan lojën e gjatë dhe nuk do të hyjë në konfrontim të hapur për rajonin, por për këtë arsye do të vazhdojë të përdorë levën financiare dhe ekonomike për të rritur ndikimin e saj. Në analizën e Parlamentit Evropian për ndikimin e Kinës në gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor (Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë, Kosovë, Mal të Zi, Maqedoni të Veriut dhe Serbi), të prezantuar në qershor të këtij viti, theksohet se ky vend ka investuar 32 miliardë euro në rajon në periudhën 2009-2021. Vetëm në Serbi, investimet kineze arritën në 10.3 miliardë euro. Fokusi i interesave kineze është në infrastrukturën e transportit (nëpërmjet Pireut dhe Beogradit në Duisburg), por tani po zgjerohet në industri, energji dhe komunikim/IT
Shkruan: Zoran Bojarovski
Në samitin në Bruksel në vitin 2021, udhëheqësit e NATO-s thanë për herë të parë se ambiciet dhe sjellja e Kinës paraqesin “sfida sistemike për rendin ndërkombëtar të bazuar në rregulla” dhe për sigurinë e Aleancës.
Krerët e shteteve dhe qeverive në deklaratën nga ky samit theksuan se vendet anëtare të NATO-s po përballen me ndikimin në rritje të Kinës, që është një sfidë që duhet ta përballojnë së bashku si Aleancë.
Edhe në Samitin e Bukureshtit të këtij viti në nëntor, në nivel të ministrave të jashtëm, NATO përsëriti pikat e Brukselit të një viti më parë.
Ministrat e jashtëm shqyrtuan aktivitetet ambicioze ushtarake të Kinës, përparimet e saj teknologjike dhe aktivitetet në rritje kibernetike dhe hibride. Ata theksuan gjithashtu rëndësinë e përmbushjes së udhëzimeve të elasticitetit të NATO-s, ruajtjen e avantazhit teknologjik të NATO-s dhe vazhdimin e forcimit të bashkëpunimit me partnerët në rajonin Indo-Paqësor dhe me Bashkimin Evropian, tha Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Jens Stoltenberg.
Me pak fjalë, fokusi i NATO-s mbetet në marrëdhëniet me Rusinë dhe konfliktet e vazhdueshme në Ukrainë në kufirin e krahut të saj jugor, në Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut. Por aleanca e kuptoi se projeksioni në rritje i fuqisë kineze po ndihej tashmë përtej Indo-Paqësorit, veçanërisht në fqinjësinë evropiane.
Investimet kineze si kurth për borxhe
Dhe krejt e pritshme, kur flasim për ndikimin e Kinës në fqinjësinë evropiane, nënkuptojmë Evropën Juglindore, pra edhe më saktë rajonin e Ballkanit Perëndimor.
Në analizën e Parlamentit Evropian për ndikimin e Kinës në gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor (Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë, Kosovë, Mal të Zi, Maqedoni të Veriut dhe Serbi), të prezantuar në qershor të këtij viti, theksohet se ky vend ka investuar 32 miliardë euro në rajon në periudhën 2009-2021. Vetëm në Serbi, investimet kineze arritën në 10.3 miliardë euro. Fokusi i interesave kineze është në infrastrukturën e transportit (përmes Pireut dhe Beogradit në Duisburg), por tani po zgjerohet në industri, energji dhe komunikim/IT.
Iniciativa “Lidhje dhe rrugë” është korniza kryesore për zgjerimin e pranisë ekonomike të Kinës në rajon dhe i jep asaj akses në rrugët kryesore tokësore dhe detare. Huatë dhe investimet rrisin më tej pozicionin e Kinës dhe krijojnë varësi, madje edhe kurthe për borxhe, për gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor.
Analiza e Qendrës për Analizën e Politikave Evropiane (CEPA) tregon se për më shumë se një dekadë rajonet me shqetësim të veçantë për Pekinin kanë qenë Evropa Qendrore dhe Lindore. Përveç investimeve ekonomike, marrëdhënieve të shprehura diplomatike dhe ndërtimit të urave kulturore, Kina i kushton një angazhim të veçantë fushatave të diplomacisë publike të dominuara nga përmbajtje propagandistike dhe dezinformatat.
Kjo analizë vë në dukje se Maqedonia e Veriut ka shkallën më të lartë të perceptimit pozitiv të fushatës informative të Kinës, e cila kryesisht i atribuohet rritjes së fundit të pranisë së Pekinit në mediat sociale në vend.
Maqedonia në zonën “gri” të fushatës informative të Kinës
Në Maqedoninë e Veriut nuk ka ndikim të drejtpërdrejtë të mediave shtetërore kineze dhe prej andej qëndrimet zyrtare kineze përfaqësohen kryesisht në mediat kombëtare, ku Kina paraqitet si fuqi botërore e fuqishme dhe e përgjegjshme dhe duke theksuar histori pozitive për këtë vend.
Përfaqësimi i portaleve të internetit që transmetojnë njoftime pa specifikuar burim dhe pa autor është dukshëm më i lartë, në ndryshim nga shërbimet e huaja ku artikujt janë kryesisht autoriale, më të përpunuar dhe më të argumentuar. Prania e kësaj propagande “gri”, e cila është më karakteristike për rrjetet sociale, megjithatë, në këtë moment nuk ka asnjë potencial për të shkaktuar ndryshim në opinionin publik dhe më së shumti shkakton reagime pozitive vetëm tek një pjesë margjinale e përdoruesve të mediave sociale, të cilët janë të interesuar në teoritë konspirative të cilat janë të drejtuara kundër vendeve perëndimore.
Një kanal më i drejtpërdrejtë për ndikimin e fushatave informative kineze është Facebook, përkatësisht faqet e Ambasadës Kineze në Shkup dhe Institutit Konfuci. Instituti ka qenë i pranishëm në Facebook pothuajse që nga themelimi i tij në vitin 2013, edhe pse në fillim kishte shumë pak postime në krahasim me sot.
Faqja e ambasadës u hap më 30 nëntor 2019, gjatë fushatës globale të iniciuar nga qeveria kineze për prezencë më të madhe në rrjetet sociale të huaja dhe aktivitet më aktiv diplomatik. Hapja e faqes në Facebook e ambasadës shoqërohet me hapjen e profileve në Facebook të diplomatëve kinezë në vend.
Një rishikim i përmbajtjes së faqes në Facebook të Ambasadës së Republikës Popullore të Kinës në vendin tonë tregon mbizotërim të postimeve pozitive për Kinën, dhe tema të ndjeshme si Tajvani, Hong Kongu, origjina e Covid-19 dhe lufta në Ukrainë postohen herë pas here.
Krahasuar me periudhën fillestare të aktivitetit në Facebook, në vitin 2022, që përkon me fillimin e luftës në Ukrainë, ambasada kineze filloi të postonte më shumë përmbajtje që nuk lidhen drejtpërdrejt me Kinën, Maqedoninë e Veriut dhe marrëdhëniet e tyre.
Disa postime kanë të bëjnë me persona të brendshëm, ngjarje dhe procese në Shtetet e Bashkuara; pastaj reagimi i tyre ndaj Covid-19; ata denigrojnë qëndrimin e Shteteve të Bashkuara ndaj vendeve të treta, si Afganistani, India apo Nepali; fajësojnë SHBA-në për përshkallëzimin e marrëdhënieve midis Rusisë dhe Ukrainës, si p.sh. dezinformatat rreth provave të pretenduara të laboratorëve biologjikë amerikanë në Ukrainë; dhe vënë në dyshim racionalitetin e politikave dhe sanksioneve të BE-së.
Në faqen e ambasadës kineze në Facebook publikohen rregullisht artikuj të agjencive Xinhua apo Global Times, si njoftime nga institucionet shtetërore kineze, por ato janë pa interes dhe angazhim të konsiderueshëm tek audienca.
Udhëzime partiake për ndikimet e palëve të treta në vend
Nga ana tjetër, në publikun tonë dihet pak për punën e Institutit për Evropën Qendrore dhe Juglindore me qendër në Budapest, i cili u themelua si degë e Institutit të Studimeve Evropiane të Universitetit të Shkencave Sociale nga Wuhan, Republika Popullore e Kinës.
Në uebsajtin e tyre, në kategorinë “Brifingje javore“, publikohen mjaft shpesh analiza të temave të ndryshme për ngjarjet dhe proceset më të rëndësishme aktuale në vendet e Evropës Qendrore dhe Juglindore.
Në një nga informimet për Maqedoninë e Veriut me titull “Macedonian foreign policy in convergence with the EU and divergence with its people“, vetë titulli (Politika e jashtme e Maqedonisë në përputhje me BE-në, por në kundërshtim me popullin) lë të kuptohet për keqinformim dhe interpretime keqdashëse.
Në këtë brifing të publikuar më 9 nëntor të këtij viti, shkruhet:
Gjatë vitit 2022, vendimet, deklaratat dhe veprimet e politikës së jashtme të ndërmarra nga përfaqësuesit shtetërorë dhe qeveritarë të Maqedonisë ishin kopje e qëndrimeve të NATO-s dhe BE-së për zhvillime të ndryshme të rëndësishme gjeopolitike. Situata mbeti e pandryshuar në fillim të muajve të vjeshtës. Kjo gjendje ishte vazhdimësi e politikës së jashtme të viteve të kaluara, kur narrativat euroatlantike për ngjarjet rajonale dhe globale u miratuan dhe u mbështetën në mënyrë jokritike nga lidershipi shtetëror. Në përgjigje të konfliktit në Ukrainë, u ndërmorën disa veprime që jo vetëm demonstrojnë nënshtrimin e elitave politike, por edhe minuan interesat ekonomike dhe të sigurisë së vendit dhe rritën varësinë e tij, veçanërisht në sektorin e energjisë. Kjo linjë në politikën e jashtme ka kontribuar në thellimin e hendekut të madh mes Qeverisë dhe qytetarëve, të cilët gjithnjë e më shumë e shohin veten si viktima të politikave që nuk i përkrahin.
Në këto pesë fjali ka po aq gënjeshtra apo interpretime dashakeqe, të cilat janë absolutisht në kundërshtim me politikat strategjike të vendit që ka pasur përcaktim politik absolut që nga pavarësia e vendit dhe nuk ka ndryshuar fare deri më tani.
Në këtë brifing shprehet mendimi se “rrëfimet euroatlantike për ngjarjet rajonale dhe globale u miratuan dhe u mbështetën në mënyrë jokritike nga krerët shtetëror”, sikur autori i këtij brifingu t’i kishte ditur ngjarjet nga pavarësia e deri më sot, si ai kur në vitin 1993 Kuvendi i Republikës së Maqedonisë miratoi Rezolutë për prioritetet e politikës së jashtme të vendit – anëtarësimin në NATO dhe BE.
Me anëtarësimin në NATO dhe fillimin e negociatave të anëtarësimit në BE, pohimet se elita politike “demonstron nënshtrim” bëhen absurde, që në fakt është vetëm interpretim jashtëzakonisht keqdashës i politikave të vendit duke u përafruar plotësisht me ato të aleatëve tanë në BE dhe NATO dhe me pjesën tjetër të pjesës progresive të botës në dënimin e agresionit ushtarak të Rusisë kundër Ukrainës.
Krahas interpretimeve dashakeqe, publikut kinez po i serviren edhe konkluzione të bazuara në informacione të pasakta që nuk kanë bazë në realitet, si p.sh. konstatimi se kjo “politikë e jashtme ka kontribuar në zgjerimin e hendekut të madh mes qeverisë dhe popullit, që gjithnjë e më shumë e panë veten si viktimë e politikave që ai nuk i mbështet”.
Në sondazhin e opinionit publik të Fondacionit Konrad Adenauer “30 vjet politikë të jashtme”, publikuar muajin e kaluar, 50.4 për qind e të anketuarve besojnë se agresioni ushtarak i Rusisë kundër Ukrainës është i pajustifikuar dhe i papranueshëm. Ky mendim i qytetarëve të Maqedonisë është shumë i ngjashëm me opinionin e qytetarëve të vendeve të tjera anëtare të BE-së dhe NATO-s, ku 57 për qind e të anketuarve në shtetet evropiane janë shprehur të kënaqur me reagimin e Unionit në lidhje me agresionin rus ndaj Ukrainës.
Nuk ka asgjë për të folur për mbështetjen e NATO-s, por mbështetja për anëtarësim në BE, pavarësisht bllokimeve në proces, mbetet shumë e lartë. Sipas sondazhit të fundit të opinionit publik nga Instituti Ndërkombëtar Republikan (IRI), rreth 73% e qytetarëve e mbështesin idenë e anëtarësimit të Maqedonisë së Veriut në BE dhe kjo nuk bie aspak në kundërshtim me dëshirën e qytetarëve, siç thuhet me keqdashje në njoftimin javor të Institutit Kinez për Evropën Qendrore dhe Juglindore.
Nga ana tjetër, për të justifikuar këtë kuazi-tezë, se “në politikën e jashtme ka një hendek të madh midis qeverisë dhe popullsisë, e cila e sheh veten si viktimë e politikave që nuk mbështet“, pothuajse gjysma e njoftimit është i mbushur me pikëpamje, të deklaruara dhe me pjesë të politikave programore të Levicës. Kjo në vetvete nënkupton se ky informim javor për politikën e jashtme të Maqedonisë së Veriut kthehet në njoftim partiak të kësaj partie, i cili, natyrisht, mund të shërbejë si bazë për udhëzimet për ndikimin e Republikës Popullore të Kinës në Maqedoninë e Veriut, ndonëse përfaqësohet me vetëm 2 deputetë të cilët janë formacioni i vetëm anti-NATO në Parlament, në të cilin të 116 të tjerët janë përfaqësues të partive që mbështesin Aleancën Veri-Atlantike
Dominimi i politikave të Levicës dhe VMRO-DPMNE-së në këto njoftime, si qëndrim jashtëzakonisht i pabalancuar në raport me politikat qeverisëse zyrtare të vendit, nuk janë të pranishme vetëm në këtë njoftim javor. Formulimet dhe narrativat mbizotëruese të Levicës i gjejmë në njoftimin e titulluar “Macedonian President amongst nine other CEEC Presidents who accept Ukraine’s request for NATO membership” (Presidenti maqedonas në mesin e nëntë presidentëve të tjerë të EQL-së që pranojnë kërkesën e Ukrainës për anëtarësim në NATO”).
Autori i këtij njoftimi për Republikën Popullore të Kinës konkludon se “nuk ishte befasi për publikun maqedonas”, pasi liderët politikë të vendit janë “kukulla groteske, roli i vetëm i të cilave është të ndjekin udhëzimet që u janë dhënë nga kukullat e tyre në Bruksel apo Uashington” dhe se ata “shpesh marrin hapa që tejkalojnë kërkesat e zotërinjve të tyre”, si “fenomen komik që pasqyron edhe shfaqjen e ekstremizmit euroatlantik, si nënprodukt i ndërkombëtarizimit të ideologjisë së NATO-s”.
Ky rrëfim “majtist” në njoftimin javor vjen si përfundim menjëherë pas fragmentit në të cilin Levica kritikon kreun shtetëror për dhurimin e pajisjeve ushtarake në Ukrainë.
Aktorët dhe skenarët e ndikimit kinez
Në vazhdim, për të qenë të qartë, informimet e Institutit për Evropën Qendrore dhe Juglindore janë fokusuar në temat e marrëdhënieve ndërkombëtare, ekonomisë dhe politikës dhe shoqërisë, e cila përputhet plotësisht me interesat e vendosura të ndikimit të RPK të njohura si strategjike (marrëdhënie ndërkombëtare), ekonomike dhe ideologjike (politike dhe shoqëri), konstatuar në studimin “Chinese Influence in North Macedonia” (Ndikimi kinez në Maqedoninë e Veriut)” nga Qendra për Analizë të Politikave Evropiane (Center for European Policy Analysis).
Për ta bërë edhe më të qartë se ku përfundojnë këto informime, duhet pasur parasysh se drejtori i Institutit për Evropën Qendrore dhe Juglindore, i cili autorizoi këto “javore”, është Feng Zhongping, i cili më parë ka qenë nënkryetar i Institutit Kinez të Marrëdhënieve Ndërkombëtare Bashkëkohore (CICIR), gjegjësisht Byroja e 11-të e Ministrisë së Sigurimit të Shtetit nën mbikëqyrjen e drejtpërdrejtë të Komitetit Qendror të Partisë Komuniste Kineze.
Kjo gjurmë pikash të lidhura tregon se ndërsa operacionet e ndikimit kinez në Maqedoninë e Veriut bien brenda fushëveprimit të asaj që quhet lehtësimi i komunikimit – krijimi dhe mbajtja e kanaleve efikase të komunikimit dhe ndërtimi i audiencës së synuar, sigurisht flasin edhe për përpjekjet për të ndikuar mbi përfaqësuesit e mediave përmes taktikave të identifikuara tashmë nga Ministria e Punëve të Jashtme të RPK. Këto taktika përfshijnë udhëtime me pagesë (trajnime për gazetarët në Kinë në 2014), përpjekje për të ndërtuar marrëdhënie midis shoqatave profesionale (vizitë dhe takime me Shoqatën e Gazetarëve Gjithë Kinës All-China Journalists Association, e cila në fakt është e lidhur me Partinë Komuniste në 2017), dhurimin e maskave (2020), si dhe nëpërmjet rritjes së dukshme të aktivitetit të përfaqësuesve diplomatikë kinezë në mediat tradicionale (nëpërmjet intervistave, editorialeve, etj.) dhe në rrjetet sociale (Facebook).
Analiza e ESTIMA paralajmëron se edhe pse për dallim nga Rusia, Kina është një aktor relativisht i ri në këto hapësira, ambiciet e saj dhe mundësitë që ka në dispozicion janë në rritje. Prandaj, është e nevojshme të zhvillohet qasje gjithëpërfshirëse për të mbrojtur pluralitetin e opinioneve si vlerë themelore, për të parandaluar “lokalizimin” e narrativave të rreme dhe në përgjithësi për të forcuar rezistencën ndaj një propagande të tillë të huaj.
Në këtë kuptim, zbulimi dhe heqja e profileve dhe robotëve të rremë është vetëm heqja e simptomave të drejtpërdrejta dhe të dukshme, por jo zgjidhje e shkaqeve. Është e nevojshme të ndërmerren një sërë hapash për ndryshimin e politikave publike dhe për këtë arsye rekomandohet të forcohen kapacitetet për të kuptuar Kinë dhe pozicionet e Kinës te gazetarët, institucionet, elitat politike dhe shoqëria civile, në mënyrë që të inkurajohet debati publik i informuar dhe lufta kundër dezinformata.
Nga ato që mund të njihen si skenarë të mundshëm në aspekte të tjera të rëndësishme, pavarësisht nga ndikimi i saj në rritje, Kina nuk ka gjasa të zëvendësojë BE-në, politikisht apo ekonomikisht, as NATO-n si partner i sigurisë ushtarake në Ballkan. Pekini po luan lojën e gjatë dhe nuk do të hyjë në konfrontim të hapur për rajonin, por për këtë arsye do të vazhdojë të përdorë levën financiare dhe ekonomike për të rritur ndikimin e saj.
Lufta në Ukrainë ka vonuar zbatimin, por kudo që të jetë, Komisioni Evropian do të nisë programin e tij Porta globale, i cili do të realizojë 300 miliardë euro deri në vitin 2027 për investime në infrastrukturë, energji, mbrojtjen e mjedisit, arsimin dhe shëndetësinë në mbarë botën. Rreth 30 miliardë euro nga këto 300 janë të destinuara për Ballkanin Perëndimor, që përfaqëson rreth një të tretën e PBV-së vjetore të rajonit. Megjithëse nisma Porta globale nuk e përmend drejtpërdrejt Kinën, analistët nuk kanë dyshim se ajo synon të jetë një alternativë ndaj nismave masive të investimeve të Pekinit.
Ky artikull është përgatitur në kuadër të projektit Promovimi i qasjes në lajme të besueshme për të luftuar dezinformatat, i zbatuar nga Fondacioni Metamorfozis. Artikulli, i botuar fillimisht në Vërtetmatës, është mundësuar nga mbështetja e fondacionit jofitimprurës amerikan NED (National Endowment for Democracy). Përmbajtja e këtij artikulli është përgjegjësi e autorit dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e Metamorphosis, NED ose bashkëpunëtorëve të tyre
Të gjitha komentet dhe vërejtjet në lidhje me këtë dhe artikujt e tjerë të Vërtetmatës-it, kërkesat për korrigjime dhe sqarime, si dhe sugjerimet për verifikimin e deklaratave të politikanëve dhe premtimeve të partive politike, mund t’i dorëzoni përmes këtij formulari