(INTERVISTË) Gojkoviq-Arbutina: Organizatat joqeveritare në Repubika Srpska me ligj do të etiketohen si agjent të huaj

Nëse i thua një personi mesatar se dikush është agjent i ndikimit të huaj, atëherë ai do të mendojë se ai është këtu për të shkatërruar institucionet, për të bërë diçka të keqe kundër Republika Srpskës, kjo praktikisht krijon një stigmë – sikur të gjitha OJQ-të janë të bashkuara që të shkatërrojnë institucionet e shtetit, thotë Sandra Gojkoviq-Arbutina, kryeredaktore e “Nezavisne Novine” në një intervistë për Meta.mk.

Rikriminalizimi i fyerjes dhe shpifjes, shënjimi i të gjitha organizatave joqeveritare që marrin donacione nga jashtë (duke përfshirë organizatat e gazetarisë) si “agjente të ndikimit të huaj” dhe hartimi i një Regjistri të Medias ku shteti do të vendosë se kush mundet dhe kush jo të merret me veprimtari gazetareske.

Këto janë vetëm disa nga vendimet ligjore që vënë në pikëpyetje seriozisht lirinë e medias në Republika Srpska, e cila është pjesë përbërëse e BiH. Mediat dhe shoqatat civile janë nën presion të madh dhe për disa prej tyre ka mundësi që të zhduken plotësisht.

Për këto çështje Meta.mk ka biseduar me Sandra Gojkoviq-Arbutina, kryeredaktore e “Nezavisne Novine”. Në një bisedë të rastësishme i kemi treguar për “goditjen” e fundit mediatike në Maqedoni, për aktgjykimin ndaj IRL-së, me të cilin Gjykata Themelore Civile ka gjykuar se një organizatë joqeveritare nuk mund të merret me veprimtari gazetareske dhe se, në fakt, “ gazetarët e IRL në fakt nuk janë gazetarë”. Për Arbutinën kjo nuk ishte shumë e habitshme, sepse, siç tha ajo, në Republikën Srpska ky lloj presioni filloi papritmas dhe më pas u përhap përmes një sistemi të tërë zgjidhjesh ligjore që pengojnë gazetarët të punojnë lirisht.

E gjithë kjo të kujton qartë ligjin e zgjeruar për “agjentët e huaj” në Rusi, dhe siç raportoi Radio Evropa e Lirë disa ditë më parë, duke cituar një deklaratë të zëvendësministrit të Drejtësisë Oleg Sviridenko, gjobat deri në 500,000 rubla (5,660 dollarë) do të t’u imponohet.

Sviridenko i tha TASS se Ministri rus i Drejtësisë Konstantin Chuichenko do të nënshkruajë urdhrin përkatës në fund të muajit dhe më pas do të nxirret një dekret i qeverisë, pas së cilës autoritetet ruse do të fillojnë të lëshojnë gjoba që do të zbatohen për “bibliotekat, librat, universitetet, televizionet”, si dhe për “njerëzit e thjeshtë”.

Përndryshe, ligji ekzistues lejonte që mediat dhe gazetarët individualë të etiketoheshin si “agjentë të huaj”, duke përfshirë ato që nuk marrin fonde të huaja, por janë “të ndikuar nga jashtë”, dhe u kërkonte atyre të etiketonin të gjithë materialin e tyre si “agjentë të prodhuar nga jashtë”. “. Ndërkohë, më shumë se 30 punonjës të Radios Evropa e Lirë janë renditur si “agjentë të huaj” nga Ministria ruse e Drejtësisë.

E gjithë kjo duket se po i afrohet Republika Srpskës, sipas asaj që na tha kryeredaktori i “Nezavisne Novine”.

Deri ku është procedura për miratimin e ligjit, me të cilin çdo shoqatë civile që merr një projekt nga jashtë apo financohet në atë mënyrë, do të shënohet si “agjent i ndikimit të huaj”?

Gojkoviq-Arbutina: Projektligji për regjistër të veçantë dhe publikim të punës së organizatave joqeveritare tashmë ka kaluar. Do të vijojë dëgjesa publike dhe më pas do të shkojë në Kuvend për miratim si projektligj. Kjo ndoshta do të ndodhë në fund të dhjetorit të këtij viti. Ligji vjen menjëherë pas ndryshimeve në Kodin Penal, në të cilin u fut penalizimi i shpifjes, i cili është jashtëzakonisht simptomatik.

Cili është çelësi në ligjin që përcakton “agjentët e ndikimit të huaj”?

Gojkoviq-Arbutina: OJQ-të tashmë janë të mbuluara me shumë ligje. Ata duhet t’i paraqesin raporte të gjitha agjencive në lidhje me veprimtarinë e tyre – për pagimin e taksave, financimin, në fakt ato i nënshtrohen të njëjtave ligje si çdo kompani tjetër. Nga ana tjetër, asnjë donator nuk dëshiron të punojë me ndonjë organizatë civile që nuk i ka të gjitha financat e mbuluara me ligj. Donatorët kërkojnë transparencë se ku dhe si janë shpenzuar të gjitha paratë. Të gjitha pasqyrat financiare të OJQ-ve janë publike dhe të publikuara në faqet e tyre të internetit.

Përveç kësaj, shumica e portaleve më të vogla janë të regjistruara si shoqata qytetare, sepse procesi i regjistrimit është më i lehtë, nevojiten më pak dokumente etj, megjithëse paguajnë të gjitha kontributet e punonjësve, taksat etj. Por këtu ka një problem më të madh, i cili për mendimin tim është vërtet diskriminues. Ka formulimin “agjent i ndikimeve të huaja”.

Nëse je një organizatë joqeveritare që merr donacion nga Suedia, Norvegjia, SHBA, Gjermania, Zvicra etj., dhe për shembull, merreni me ekologji dhe dëshironi të bëni një iniciativë për pastrimin e lumenjve, shkoni me iniciativën tuaj Qeverisë dhe Ministrisë së Ekologjisë dhe ju thoni: “lumenjtë duhet të pastrohen, është përgjegjësia juaj” dhe kështu bëni presion. Tani, me këtë ligj, nëse dikush merret me ekologji, dhe nëse i drejtohet ndonjë institucioni qeveritar me kërkesë për të bërë diçka në lidhje me pastrimin e lumenjve, mund të kuptohet si presion politik. Ky ligj ndalon veprimin politik të organizatave joqeveritare dhe tashmë ngushton fushën dhe kuptimin e veprimit të tyre paraprakisht, sepse apeli drejtuar Ministrisë së Ekologjisë për pastrimin e lumenjve mund të kuptohet si veprim politik, pasi ministria është pjesë e Qeverisë.

Projektligji parashikon që aktivitetet në fushën e shkencës, kulturës, kujdesit social dhe shëndetësor, sportit, mbrojtjes së konsumatorëve, mbrojtjes së të drejtave të pakicave kombëtare dhe personave me aftësi të kufizuara, mbrojtjes së mjedisit, luftës kundër korrupsionit, filantropisë, vullnetarizmit dhe informimit nuk konsiderohen veprimtari politike.

Është interesante që këto përjashtime nuk përfshijnë të drejtat e njeriut apo sundimin e ligjit, të cilat trajtohen nga një numër i konsiderueshëm i organizatave aktive të shoqërisë civile në Republika Srpska.

Cilat do të ishin pasojat e gjithë kësaj?

Gojkoviq-Arbutina: Praktikisht do të legalizohen etiketimet që kemi tani – “mercenarë të huaj”, “tradhtarë”, “sorosoidë”. Tani gjithçka do të sillet nën një emër – “agjent i ndikimeve të huaja”. Një person i arsimuar mund të kuptojë se për çfarë bëhet fjalë, por nëse i thua një personi mesatar se dikush është agjent i ndikimit të huaj, atëherë ata do të mendojnë se ai është këtu për të shkatërruar institucionet, për të bërë diçka të keqe kundër Republika Srpskës, një stigmë është praktikisht duke u krijuar – sikur të gjitha organizatat joqeveritare janë bashkuar për të shkatërruar institucionet e shtetit.

Cili mendoni se është motivi pas gjithë kësaj?

Gojkoviq-Arbutina: Siç e thashë, tani kemi kriminalizimin e shpifjes. Ne ishim të parët në rajon që dekriminalizuam shpifjen, kjo ndodhi pas viteve 90 dhe ishte festë për ne. Dhe kujdes, pas 20 vitesh e gjysmë po e prezantojmë sërish, dhe kërkesat e BE-së janë pikërisht e kundërta – dekriminalizimi i shpifjes, sepse gjithçka tjetër është thjesht e jocivilizuese. Me këtë ne kthehemi 100 vjet mbrapa.

Dhe tani u sulën sektorit civil. Është një mjedis shumë i keq për punën e tyre dhe mendoj se pas kësaj, shumë prej tyre do të largohen dhe shumë nuk do të mund të punojnë nën atë lloj presioni. Ministria e Drejtësisë do të jetë në krye të atyre organizatave të shoqërisë civile, do të mund të shkojë në kontrolle të jashtëzakonshme, të krehë dokumentet e tyre pa paralajmërim, t’ua ndalojë punën… Tani, nëse keni edhe fletushka, brenda kuadrit të një projekti të caktuar, çdo gjë, çfarëdo lloj dokumenti, do të duhet të tregohet publikisht se jeni “agjent i ndikimit të huaj”.

Gojkovic-Arbutina: Besohet se ka një hyrje të madhe të parave të huaja. Por prandaj ekzistojnë organizatat joqeveritare, prandaj janë joqeveritare, sepse nuk financohen nga buxheti.

Nuk po them se nuk ka nga ata që mund të kenë synime të ndryshme, ndoshta një, dy ose tre, por nuk mund t’i vendosim të gjithë nën të njëjtën ombrellë. E dini, ne jemi një mjedis i vogël, 200 mijë njerëz dhe ky lloj etiketimi do të jetë i vështirë për ata që merren me këtë aktivitet, por edhe për fëmijët dhe familjet e tyre.

A keni reaguar për këtë projektligj?

Gojkoviq-Arbutina: E kam të vështirë t’i numëroj të gjitha reagimet. Janë me qindra të tilla. Edhe si gazetarë edhe si organizata joqeveritare kemi punësuar edhe juristë, që të mos kemi pohimee laike, të cilët na kanë thënë paragraf për paragraf se çfarë është këtu joetike dhe çfarë është në kundërshtim me të drejtat e njeriut. Asgjë nuk ndodhi.

Kur u mbajtë dëgjimi publik ka ndodhur vetëm për të plotësuar formularin. Dhe avokatët thanë se ky ligj është aq i keq sa nuk mund të rregullohet, as të ndryshohet.

A keni rregullore për mediat online?

Gojkovic-Arbutina: Jo. Portalet nuk janë të rregulluara me asnjë zgjidhje ligjore. Tani në atë paketë, bashkë me Kodin Penal dhe këtë për agjentët e huaj, është edhe Ligji për Media, i cili është miratuar pas 27 vitesh. Ligji ynë tani njeh vetëm televizionet, gazetat apo radiot dhe ka një seksion që thotë se mund të merret një tirazh i tërë nëse vlerësohet. Ne kemi njëzet vjet që kërkojmë një ligj, nuk e kemi marrë dhe vetëm pas këtyre dy ligjeve, kemi një ligj të ri për mediat.

Çfarë parashikohet në këtë ligj?

Gojkoviq-Arbutina: Është një grup pune këshillimor, i cili do të kërkojë nga ne të themi çfarë duam, por pas këtyre dy ligjeve nuk besoj se kjo do të jetë një zgjidhje e mirë, sepse mendoj se kjo është një paketë – një paketë sistemore që plotëson një histori të tërë.

Të gjitha këto ligje nuk janë në përputhje me rregulloren evropiane, por megjithatë janë miratuar dhe ne kemi marrë statusin e kandidatit. Pra, në momentin kur bëmë betejat më të mëdha për këto ligje, morëm statusin e kandidatit dhe tani ja kthehemi prapa.

Në ligjin e ri do të përfshihen edhe portalet, por ne kërkojmë që pronësia e tyre të jetë transparente. Atyre nuk u pëlqeu vërtet kjo, dhe ne mendojmë se kjo është thelbësore, për të ditur se kush qëndron pas një mediumi të caktuar. Ata, nga ana tjetër, duan të krijojnë një regjistër mediash, që është gjithashtu një lloj rreziku, sepse nëse ka opsione eliminuese në atë regjistër, për shembull nëse një media nuk mund të themelohet nga një OJQ, atëherë ajo media nuk do të të jetë në gjendje për të hyrë në regjistër. Regjistrin e bën shteti,ndaj nuk do të mund të shkohet në ngjarje publike, në konferenca shtypi nëpër institucione, gjë që është shumë e rrezikshme.

Na duhet një ligj për median, por frika ime është se pas këtyre dy ligjeve nuk mund të presim asgjë të mirë.

Cili është motivimi juaj për të punuar tani, në fushën e gazetarisë?

Gojkoviq-Arbutina: Kjo po vazhdon tash e një vit, jemi lodhur duke përsëritur se sa keq është dhe sa e rrezikshme është, jodemokratike. Kur folëm për kriminalizimin, u përpoqëm t’u themi njerëzve se ai vlen për këdo, kushdo që shkruan diçka në rrjetet sociale, edhe në një pijetore nëse thuhet diçka dhe ka dy dëshmitarë, mund të përfundoni me një kallëzim penal për shpifje. Publiku mendoi se mediat ishin në panik, por jo, kjo vlen për të gjithë. Ajo vlen për çdo person. Gjobat nuk janë të larta, por gjoba në këtë rast nuk është aq e rëndësishme.

Te ne procedura penale zgjat nga 3-5 vjet dhe ndërkohë paditësi ka të drejtë të kërkojë që t’ju konfiskohen pajisjet, t’ju ndalojë punën… Për shembull, nuk mund të merrni tender për shpallje, sepse në shpallje kërkojnë që të mos zhvillohet procedim penal. Media jonë jeton vetëm nga reklamat, ndaj prej andej do të mbylleshim praktikisht në pak muaj me një gjë të tillë, a të mos flasim për mediat e vogla që jetojnë nga reklamat.