Boris Kamçev: Dezinformatat dhe fabrikimi i lajmeve janë një nga levat kryesore të regjimit dhe arsyeja e sundimit të gjatë të Putinit
Boris Kamçev është gazetar dhe komentator i politikës së jashtme, i cili aktualisht është i angazhuar si reporter për Agjencinë Informative të Maqedonisë (MIA) në Uashington dhe është bashkëpunëtor i rregullt në LNG Publishing, shtëpi botuese amerikane në Uashington, ku shkruan për industrinë e derivateve të naftës në Rusi, BRSS dhe vendet e rajonit të Evropës Lindore. Kamçev më parë ka punuar si korrespondent nga Rusia për disa revista ditore dhe javore maqedonase, ai gjithashtu është punësuar si bashkëpunëtor për çështje biznesi në redaksinë e “The St. Petersburg Times”, ndërsa ka bashkëpunuar edhe me “Russia Profile”, edicionin online anglez të RIA.
Boris është autor i dy librave për Rusinë: “Rusia e Putinit” dhe “Autokracia dhe vertikalizmi”, botuar në Shkup në 2013 dhe 2020. Në një intervistë për “Vërtetmatësin” e pyetëm për temat aktuale që lidhen me agresionin ushtarak të Rusisë kundër Ukrainës, gjendjen me dezinformatat, propagandën dhe kërcënimet hibride që vijnë nga Rusia, mbylljen e mediave të pavarura në Rusi dhe ndikimin e propagandës së Kremlinit në vendet e Ballkanit Perëndimor, si dhe kontesti që vendi e ka me Bullgarinë.
Shkruan: Simona Atanasova
Cila është situata aktuale e brendshme në Federatën Ruse për sa i përket dezinformatave? Si ndikoi pushtimi i Ukrainës në prodhimin dhe përhapjen e tyre? A ka rritje apo niveli i tyre është i qëndrueshëm duke pasur parasysh mendimet e disa analistëve se Kremlini e përgatit publikun në vend për luftë të tillë prej vitesh, të paktën që nga viti 2014?
Kontrolli i burimeve kryesore të informacionit të Rusisë ka qenë prioritet për presidentin rus Vladimir Putin që nga viti 2000, kur ai mori presidencën nga paraardhësi i tij, Boris Јеllcin.
Raportimi tendencioz, keqinformimi dhe fabrikimi i lajmeve janë një nga levat kryesore për ruajtjen e regjimit dhe arsyeja e sundimit të gjatë të Putinit. Në Rusi, ato vijnë në të gjitha format – nga shpifja dhe frikësimi i kritikëve, politikanëve të opozitës dhe gazetarëve kritikë ose retorika me qëndrime ekstreme konservatore ndaj komunitetit LGBT, deri te nxjerrja e të ashtuquajturave “kompromise”, gjegjësisht materiale komprometuese për të hequr zyrtarët që kanë rënë në pamëshirshmërinë e strukturave qeverisëse, para se gjithash, të ashtuquajturat “siloviki”, përfaqësuesit e fuqishëm të ministrive të forcës dhe detyrimit, apo të vetë Putinit.
Nuk do të thosha se dezinformatat janë reduktuar para aneksimit të Krimesë në vitin 2014 dhe më pas u shtuan. Si mjet efektiv i qeverisë, propaganda në Rusi ka ekzistuar që nga shpikja e medias së shkruar, me përjashtim të periudhës së shkurtër të demokratizimit në vitet 1990. Më e saktë do të ishte të thuhet me fillimin e retorikës antiperëndimore të Putinit dhe me kërkesat për rishikim të rendit global të bërë nga diplomacia ruse që nga viti 2007, dezinformimi është ndërkombëtarizuar duke shtuar komponentë të tillë si anti-amerikanizmi, anti-ukrainizmi ose përshkrimet për dekadencën e supozuar të Evropës.
Arritja më e madhe e këtij konflikti gjeopolitik me Perëndimin dhe mbi të gjitha me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, siç e njohim ne, ishte përfshirja e Kremlinit në zgjedhjet presidenciale në SHBA të vitit 2016 (dhe shumë zgjedhje të tjera në Evropë) dhe zgjedhja e Donald Trump, i cili për shumë njohës të çështjeve fitoi me ndihmën e propagandës së sofistikuar ruse dhe sasinë dhe efektivitetin e dezinformatave të shpërndara në domenin amerikan në rrjetet sociale Facebook dhe Twitter. Jo rastësisht, në vitin 2011, Putin tha se “Interneti global është një mjet i CIA-s dhe duhet frenuar” me kërcënim të heshtur se “do t’ju godasim me gurin tuaj në kokën tuaj”.
Shoqëria ruse aktualisht është në apati dhe mungesë shprese të paparë. Propaganda, të paktën në shtëpi, është makinë e ndërlikuar, si gjithmonë. Me kontrollin absolut të pushtetit mbi median dhe gjyqësorin, kontrollin e një sistemi totalitar dhe me pak rusë progresivë të mbetur, rusët nuk mund të bëjnë shumë për ndonjë ndryshim
Propaganda dhe keqinformimi rreth vendimit të Kremlinit për të nisur dhe kryer agresion ushtarak kundër Ukrainës, ose “luftë agresioni” siç përshkruhet në Perëndim, është vetëm një vazhdim i natyrshëm i situatës që ka zgjatur që nga viti 2000. Midis tyre, shembulli më i spikatur ishin gënjeshtrat e politikanëve dhe diplomatëve rusë se grumbullimi i trupave në kufirin me Ukrainën është “çështja jonë e brendshme” dhe se nuk po përgatitet sulm ndaj shtetit fqinj, dhe pasi ndodhi kjo deklaroi se ishte ky “operacion ushtarak” (termi i saktë sipas censurës ushtarake në Rusi) do të jetë “rrufe i shpejtë” dhe i shkurtë.
Sa negative ishte mbyllja e pak mediave të pavarura të mbetura në Rusi me fillimin e luftës, si dhe heqja e aksesit në Facebook, Instagram dhe Twitter? A luajtën këto media dhe rrjete sociale një rol të madh në informimin e publikut në Rusi, apo roli i tyre ishte i kufizuar?
Ishte mjaft e parashikueshme që me luftën në Ukrainë dhe shtrëngimin e thonjve në shoqërinë ruse me dënime drakonike për protestat paqësore dhe shprehje të lirë, si dhe censurën ushtarake të sapo vendosur, do të pësojnë pak media të pavarura të mbetura si “TV Dozhd” apo radio “Eho na Moskva”. Padyshim që roli i këtyre mediave ishte i rëndësishëm në informimin e publikut.
Për më tepër, heqja e Facebook dhe Instagram ka ndërprerë të ardhurat e mijëra njerëzve të njohur të gazetarisë ruse, shou-bizneseve dhe sipërmarrësve të zakonshëm, të cilët kanë transmetuar shfaqjet, talk show apo reklamat e tyre në këto platforma. Shumë prej tyre, si dhe gazetarë nga mediat e mësipërme, u larguan jashtë vendit, mund të thuhet në mërgim, duke kërkuar mjete të tjera jetese ose duke raportuar nga demokracitë fqinje si Estonia, Letonia apo Gjeorgjia.
Cili është roli dhe fuqia e mediave të financuara nga Kremlini për audiencën e huaj si RT (Russia Today), Sputnik dhe të tjerë? Për më tepër, disa prej tyre kanë ndërprerë punën në vende të caktuara dhe në disa rrjete sociale shfaqet një paralajmërim para se të hapni portal në pronësi të shtetit rus dhe të ngjashme.
Me agresionin ushtarak kundër Ukrainës, fuqia e medias shtetërore ruse në Perëndim është degraduar plotësisht në shumë vende. Edhe pse në vende si Serbia, Maqedonia e V. apo Bullgaria, ku Putin tradicionalisht ka njëfarë mbështetjeje, ato ende ndikojnë disi në opinionin publik, por jo në atë masë si para pushtimit. Në shumë vende, si Gjermania apo Mbretëria e Bashkuar ato janë të ndaluara, ndërsa duke i shënuar në rrjetet sociale se këto media sponsorizohen nga shteti rus, ndikon negativisht në popullaritetin e tyre, i cili reduktohet në komente kritike apo shpifje nga audienca perëndimore.
Cila është situata me kërcënimet hibride dhe propagandën e Kremlinit në nivel ndërkombëtar, në vendet perëndimore dhe në rajonin e Ballkanit Perëndimor në krahasim me periudhën e paraluftës në Ukrainë? A mund të thuhet se me fillimin e përdorimit të armëve, propaganda e Kremlinit është tashmë e një rëndësie dytësore, apo mendoni se ajo ende luan rol shumë të rëndësishëm pavarësisht se vendet perëndimore janë të bashkuara në dënimin e luftës në Ukrainë edhe kur bëhet fjalë për politikat ndaj Federatës Ruse?
Në kontekst të kësaj, pak ditë më parë, ambasadorët e SHBA-së dhe Britanisë në OKB akuzuan Rusinë për përhapjen e dezinformatave dhe frikësimin dhe ndalimin e gazetarëve që thonë të vërtetën për Ukrainën. Këto dënime janë seri të ngjashme me ato në të kaluarën, pas fillimit të luftës.
Propagandës së Kremlinit në Perëndim i është dhënë një goditje vendimtare dhe tani është më e rëndësishme brenda vendit sesa jashtë. Kërcënimet hibride tani zbresin në shantazh ose bllof për kinse përdorimin e armëve bërthamore taktike në Ukrainë ose mbi fluturimet nga bombarduesit strategjikë. Kërcënimet hibride në rrjetet sociale dhe përmes mediave tradicionale nuk kanë fuqinë që kishin para luftës.
Propaganda dhe dezinformata rreth vendimit të Kremlinit për të nisur dhe kryer agresion ushtarak kundër Ukrainës, ose “lufta e agresionit” siç përshkruhet në Perëndim, është vetëm një vazhdim i natyrshëm i situatës që ka zgjatur që nga viti 2000. Midis tyre, shembulli më i spikatur ishin gënjeshtrat e politikanëve dhe diplomatëve rusë se akumulimi i trupave në kufirin me Ukrainën është “çështja jonë e brendshme” dhe se nuk po përgatitet sulm ndaj vendit fqinj.
A është Rusia e vetëdijshme për dëmin e mundshëm të vendit dhe qytetarëve të saj nga sanksionet ndërkombëtare nëse ato vazhdojnë të jenë në afat të mesëm apo afatgjatë? A ka sukses propaganda e Kremlinit në shtypjen e informacionit në lidhje me rreziqet dhe dëmet e mundshme të sanksioneve kundër qytetarëve të saj dhe ekonomisë ruse?
Shoqëria ruse aktualisht është në apati të paparë dhe pa dalje Propaganda, të paktën në nivel vendor, është makinë e ndërlikuar, si gjithmonë. Me kontrollin absolut të qeverisë mbi median dhe gjyqësorin, kontrollin e një sistemi totalitar dhe me pak rusë përparimtarë të mbetur, pak mund të bëhet për ndryshimin.
Situata aktuale në Rusi mund të përshkruhet më së miri me fjalët e disidentes, autores dhe mendimtares së famshme ruse, Valeria Novodvorskaya, e cila në një ese të vitit 1994 shkroi:
Që nga shekulli i 16-të ne kemi ekzistuar sipas ligjeve të psikozës maniako-depresive, e cila vetëm pas 100 vjetësh u bë karakteristikë kombëtare.
Ky përshkrim më shumë i ngjan Rusisë së sotme. Absolutisht askush nuk e di se sa thellë do të bjerë vendi pas agresionit ushtarak kundër Ukrainës dhe akuzave ndërkombëtare kundër Putinit dhe gjeneralëve për krime lufte. Dhe sa e izoluar do të jetë edhe pas nënshkrimit eventual të marrëveshjes së paqes për Ukrainën. Ka zëra rezistence brenda qeverisë, midis liberalëve të vegjël të saj dhe disa oligarkëve pro regjimit, por ata janë të vegjël dhe të pavendosur për një veprim më të gjerë për të krijuar kushtet për grusht shteti të brendshëm dhe ndryshimin e qeverisë, qoftë në mënyrë paqësore apo përmes një revolucioni të dhunshëm.
Cili ishte roli i propagandës së Kremlinit në lidhje me Maqedoninë e Veriut në periudhën pas hyrjes së vendit në NATO, deri më sot? Nuk mund të pritet që një pjesë e konsiderueshme e përpjekjeve propagandistike të Kremlinit të drejtohen kundër Maqedonisë së Veriut, por a ka ndryshuar ndonjë gjë në aspektin propagandistik që nga hyrja e vendit në NATO?
Sipas mendimit tim, Maqedonia e Veriut është pjesë e rajonit të Ballkanit ku Rusia ka ndikim të rëndësishëm, së bashku me Serbinë, pjesën serbe të Bosnjës dhe Bullgarinë. Natyrisht, mosmarrëveshja aktuale e imponuar nga Bullgaria është një shans i mirë për keqinformim. Ndikimi rus funksionon duke shfrytëzuar dobësitë në shoqëritë perëndimore dhe duke u përpjekur t’i intensifikojë ato për të arritur shkallë gjeopolitike dhe shpërbërje shoqërore, duke e përdorur atë për interesat e veta të ngushta.
Situata aktuale në Rusi mund të përshkruhet më së miri me fjalët e disidentes, autores dhe mendimtares së famshëm ruse Valeria Novodvorskaya, e cila në një ese të vitit 1994 shkroi: “Që nga shekulli i 16-të ne kemi ekzistuar sipas ligjeve të psikozës maniako-depresive, të cilat pas 100 viteve janë bërë karakteristikë kombëtare”. Ky përshkrim i ngjan më shumë Rusisë së sotme
Si e shihni propagandën e Kremlinit kur bëhet fjalë për shfrytëzimin e kontestit mes Maqedonisë së V. dhe Bullgarisë? Kremlini shumë shpesh, në 18 muajt e fundit, është vendosur në anën e Maqedonisë së V. në këtë kontest në rrjetet sociale, veçanërisht në Twitter përmes tweeteve të ambasadave të tyre në Shkup, e deri diku edhe në Sofje. A ka kapacitet Kremlini të ndikojë negativisht në përkeqësimin e kësaj mosmarrëveshje përmes propagandës së saj dhe madje edhe me veprime hibride?
Nuk i ndjek aq shumë llogaritë në Twitter të ambasadave ruse në Shkup dhe Sofje, por kjo që thoni ju konfirmon narrativën se kur bëhet fjalë për rëndësinë e çështjes së pranimit të Maqedonisë së Veriut në BE në skenën e brendshme politike bullgare, Moska bën ndarje në Bullgari me mbështetjen e njërës palë, në vend që të bëjë thirrje për gjetjen e një zgjidhjeje të pranueshme reciprokisht, siç bëjnë BE dhe SHBA.
Duke qenë se jeni aktualisht në Uashington dhe ndiqni këtë anë të konfliktit, si shihet ndikimi i dezinformatave të Kremlinit si në Evropë ashtu edhe në Shtetet e Bashkuara? A po merren masa të rëndësishme për të luftuar dezinformimin e Kremlinit? Për shembull, a ka ndonjë aktivitet për luftë kundër dezinformatave në paketën më të fundit të SHBA-ve për ndihmë prej 40 miliardë dollarë për Ukrainën?
Ndryshe nga reagimi i BE-së ndaj propagandës ruse, e cila është më e përqendruar në masat për shkeljen e privatësisë ndaj kompanive të teknologjisë dhe në vitin 2015, u formua një grup operacional për ta luftuar atë si Task Forca East StratCom në European External Action Service (ministri e kombinuar e Punëve të Jashtme dhe Mbrojtjes e BE-së), administrata Biden po merr lloje të tjera nismash. Në luftën kundër propagandës ruse, ajo mbështetet më shumë në të njëjtat kompani teknologjike si Google, Twitter dhe Facebook. Ekziston gjithashtu një departament në Departamentin e Shtetit i quajtur Global Engagement Center që ndan informacione me disa agjenci sigurie dhe qeveri të huaja në lidhje me dezinformimin rus në mediat sociale, në media dhe në faqet e internetit të përfaqësuesve rusë.
Kjo luftë, pra jo vetëm lufta në Ukrainë, por edhe lufta hibride propagandistike e Kremlinit kundër Perëndimit, nuk është zgjedhje e Shteteve të Bashkuara dhe aleatëve të NATO-s në Evropë
A mendoni se uniteti dhe solidariteti i botës demokratike në luftën kundër Kremlinit ka potencialin për t’u ruajtur në afat të gjatë, domethënë për aq kohë sa duhet që lufta të përfundojë me rezultat që do t’i kënaqte edhe ukrainasit dhe aleatët e NATO-s? Sa entuziaste janë Shtetet e Bashkuara për të çuar punën deri në fund?
Kjo luftë, pra jo vetëm lufta në Ukrainë, por edhe lufta hibride propagandistike e Kremlinit kundër Perëndimit, nuk është zgjedhje e Shteteve të Bashkuara dhe aleatëve të NATO-s në Evropë.
Si pjesë e përpjekjeve për t’i dhënë fund fazës së nxehtë të konfliktit sa më shpejt të jetë e mundur, ata po detyrohen të armatosin ukrainasit për rezistencë më efektive ndaj agresionit rus. Sa më i suksesshëm të jetë mbulimi i mediave perëndimore të unitetit vërtet të madh dhe të paprecedentë në përgjigje të agresionit rus – me armatime të gjera dhe efektive, sanksione kufizuese të pashembullta, ndalime dhe bojkotime – aq më shpejt Moska do të kuptojë se përpjekjet e saj po dështojnë dhe duhet të ulet në tryezën e paqes dhe përfundimin e luftës.
Sigurisht, Shtetet e Bashkuara janë udhëheqëse të entuziazmit që ekziston në Evropë për t’i dhënë fund luftës sa më shpejt të jetë e mundur.
Të gjitha komentet dhe vërejtjet në lidhje me këtë dhe artikujt e tjerë të Vërtetmatës-it, kërkesat për korrigjime dhe sqarime, si dhe sugjerimet për verifikimin e deklaratave të politikanëve dhe premtimeve të partive politike, mund t’i dorëzoni përmes këtij formulari