Cila është “tërheqja e fshehtë” e Kinës në vend
Në dokumentin e fundit të politikave, të lëshuar këtë vit nga Fondacioni Friedrich Naumann Freedom, në bashkëpunim me Forumin e Sigurisë së Sofjes, ndërsa të hartuar nga një rrjet ekspertësh kombëtarë në Evropën Juglindore (EJL), thuhet se pavarësisht gjithçkaje, qytetarët maqedonas ende kanë një opinion të favorshëm për Kinën, jo për shkak të “ndikimit material të bashkëpunimit, por për shkak të ndjenjës së mundësive që Kina di të frymëzojë”
Shkruan: Meri Jordanovska
Imazhi i Kinës në rajonin e vendeve të Evropës Juglindore ka një gamë të gjerë perceptimesh, por në përgjithësi ato janë më pozitive se në pjesët e tjera të Evropës. Serbia shquhet si shteti më mik i Kinës në rajon, veçanërisht nëse merret parasysh se kjo kushtëzohet kryesisht nga mediat e kontrolluara nga shteti. Në anën tjetër të spektrit është Rumania, e cila duket të jetë vendi më i rezervuar nga Evropa Juglindore drejt Kinës. Për më tepër, pikëpamjet e Kinës janë mjaft të ndryshme në dy entitetet e Bosnjë-Hercegovinës, me një ndarje të theksuar midis perceptimeve në Federatën dhe Republikën Srpska. Pas shpërthimit të pandemisë Covid-19, vaksinat kineze ishin të disponueshme në Ballkanin Perëndimor – megjithatë, fushata e diplomacisë publike e Pekinit dha rezultate të kufizuara, ndoshta me përjashtim të Serbisë dhe Maqedonisë së Veriut.
Këto janë vetëm disa nga konkluzionet përmbledhëse në dokumentin e fundit të politikave, të lëshuar këtë vit nga Fondacioni Friedrich Naumann për lirinë, në bashkëpunim me Forumin e Sigurisë së Sofjes, dhe të hartuar nga një rrjet ekspertësh kombëtarë në Evropën Juglindore. Punimi synon të identifikojë “modelet” kryesore të Kinës në rajon, kur bëhet fjalë për bashkëpunimin ekonomik, lidhjet politike dhe kulturore dhe standardet e qeverisjes, në një përpjekje për të “zbërthyer” natyrën e fuqisë së Kinës ose “sharmisë së fshehtë” të Kinës në vendet e Evropës Juglindore.
Bëhet fjalë për studimet e rastit mbi ndikimin e Kinës në tetë vende apo territore në Evropën Juglindore, të kryera nga ekspertë vendas. Autorët vlerësuan investimet e Kinës, imazhin e saj dhe atraktivitetin e modelit të saj të qeverisjes në Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë, Bullgari, Greqi, Maqedoninë e Veriut, Rumani, Serbi dhe Slloveni.
Sipas rasteve studimore, vendet, sipas këtyre kritereve, vlerësohen me narrativat e mëposhtme:
- Shqipëria: Jo shumë e afërt – miqësi e largët
- Republika Srpska: bastion i Kinës në Bosnjë
- Bullgaria: Apeli i Kinës mbetet thjesht ekonomik
- Greqia: Kushte miqësore, por jo të “magjepsura” nga Kina
- Maqedonia e Veriut: Gjithmonë tërheqëse, por kurrë nuk i përmbushi pritshmëritë nga Kina
- Rumania: Nga shpresa, përmes zhgënjimit, te distancimi
- Serbia: Miqësia e fortë si çeliku
- Sllovenia: Ujërat paqësore të marrëdhënieve ekonomike dypalëshe
Në pjesën për Maqedoninë e Veriut, të shkruar nga Ana Krstinovska nga ESTIMA, thuhet se në fillim të platformës fillestare për bashkëpunim ndërmjet Kinës dhe vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore, autoritetet maqedonase ishin të interesuara për të eksploruar mënyra të ndryshme të bashkëpunimit me shpresën se angazhimi i Kinës në vend do të mbështeste rritjen ekonomike.
Qeveria ka organizuar gjithashtu disa forume biznesi në Kinë për të tërhequr investitorët dhe për të promovuar idenë e krijimit të një “zone të lirë” për kompanitë kineze ku ato do të “gëzojnë” përfitime si përjashtime nga taksat dhe subvencionet. Edhe pse në ato vite vendi përjetoi renditjen më të mirë ndonjëherë për të bërë biznes, i 10-ti në botë dhe i 5-ti në Evropë në vitin 2016, pritshmëritë që vendi të merrte një valë investimesh kineze nuk u realizuan. Investimi i vetëm Greenfield i kompanisë kineze-turke të tekstilit Weibo Group doli të ishte dukshëm më i vogël se sa ishte paralajmëruar: në vend të 300 milionë eurove dhe 5000 punonjësve, në vitin 2015 investoi 3 milionë euro dhe punësoi vetëm 25 persona. Deri më sot, kjo është përcjellë me vetëm disa marrje indirekte të degëve të kompanive të huaja që operojnë në Maqedoninë e Veriut, përmes kompanive të tyre amë të vendosura jashtë vendit, thuhet në analizë.
Deri në fund të vitit 2021, sipas analizës, vëllimi i investimeve kineze në Maqedoninë e Veriut arriti në 130.37 milionë euro ose vetëm 2% e totalit të investimeve të huaja. Ky rezultat, sipas dokumentit, lidhet edhe me faktorë objektivë, siç është tregu i vogël maqedonas, por edhe me prioritetet e investitorëve kinezë, të cilët më së shumti janë në kërkim të projekteve kapitale të nxitura kryesisht nga dëshira për të marrë përsipër kompani në industri strategjike, kompani të reja me potencial të lartë rritjeje, marka konkurruese dhe zhvillim të teknologjive të reja.
Për më tepër, në analizë përmendet edhe kredia nga banka kineze Exim për ndërtimin e dy seksioneve të autostradës – Shtip deri në Miladinovci, që ka përfunduar në vitin 2019 dhe Kërçovë deri në Ohër – ku ndërtimi është prapa afatit dhe duhet të përfundojë në vitin 2023.
Projekti është njollosur me polemika, për shkak të mungesës së një procedure të hapur dhe konkurruese për prokurimin publik, akuzave për korrupsion, një numri të madh gabimesh në përgatitjen dhe procesin e ndërtimit, me vlerën totale të kredisë që arrin në 909 milionë euro (200 milionë euro më shumë se sa ishte planifikuar fillimisht). Megjithatë, roli i Kinës në rezultatin joadekuat të projektit u theksua më së shumti në mediat e huaja dhe historitë e grupeve të ekspertëve, ndërsa në vend më së shumti vëmendja iu kushtua aktorëve vendas. Në vend për këtë skandal, jo vetëm që nuk u prek reputacioni i Kinës, por edhe u përmirësua më vonë, me pandeminë. Sipas sondazhit të vitit 2018, përqindja e të anketuarve me një pikëpamje negative për Kinën ishte 28 për qind, ndërsa 25 për qind kishin një pikëpamje pozitive. Në krahasim, perceptimi pozitiv i BE-së, SHBA-së dhe Rusisë ishte 50, 38 dhe 32 për qind. Në vitin 2021, përqindja e qytetarëve që kishin një perceptim pozitiv për Kinën u rrit në 38 për qind, ndërsa për BE-në ra me 5 për qind, thuhet në dokument.
Analiza thotë se pavarësisht gjithçkaje, qytetarët maqedonas ende kanë një opinion të favorshëm për Kinën, jo për shkak të “ndikimit material të bashkëpunimit, por për shkak të ndjenjës së mundësive që Kina di të frymëzojë”.
Kina e ka kompensuar mungesën e ofrimit të produkteve ekonomike me diplomaci dhe propagandë të fortë publike, e cila ka qenë veçanërisht e dukshme gjatë pandemisë. Dhe prania e rregullt në mediat kombëtare (tradicionale), aktivitetet e Institutit Konfuci, donacionet në sektorë kyç dhe ndërtimi i partneriteteve afatgjata përmes projekteve të përbashkëta kërkimore dhe bursave janë mjetet kryesore që kontribuojnë në ankorimin e një perceptimi pozitiv për Kinën. Mesazhe të tilla të vendosura përballë qëndrimeve zyrtare kineze paraqesin një imazh pozitiv të Kinës, duke lënë jashtë të gjitha aspektet negative, gjë që e vështirëson formimin e opinionit të informuar nga qytetarët. Në këtë kontekst, Qeveria duhet të rrisë në mënyrë proaktive transparencën e politikave të saj në lidhje me Kinën dhe të përcaktojë qëllime specifike dhe një kornizë politike për të ardhmen, thuhet në analizë.
Në fund të vitit të kaluar, konkluzione të ngjashme u dhanë në debatin “Të kuptojmë mjetet, narrativat dhe ndikimin e “fuqisë së butë” kineze në Maqedoninë e Veriut”, organizuar nga Fondacioni Konrad Adenauer dhe Shoqata ESTIMA. Më pas Krstinovska e prezantoi hulumtimin e bërë në këtë ngjarje, duke theksuar se sipas Indeksit Global të fuqisë së butë, Kina në vitin 2022 u ngjit në vendin e katërt në botë në renditjen e përgjithshme pas SHBA-së, Britanisë së Madhe dhe Gjermanisë.
Hulumtimi për prezencën dhe portretizimin e Kinës në media tregoi se ndikimi kinez në vend është mjaft i fortë dhe Maqedonia e Verut mund të renditet e treta, nëse bëhet krahasimi mes 17 vendeve nga Evropa Qendrore dhe Lindore.
Në një nga dimensionet e prezencës së “fuqisë së butë” të Kinës, përmes mediave maqedonase është prezente kategoria e “menaxhimit të lajmeve”, në të cilat rubrika dhe artikuj shkruan ambasadori kinez dhe të cilat vërehen në disa nga mediat e shkruara dhe online në vend.
Në dimensionin e dytë të “fuqisë së butë”, kategoria e “dërgimit të mesazheve strategjike”, Kina vepron nëpërmjet ofertës kulturore në kuadrin e bashkëpunimit të qyteteve binjake ose nëpërmjet aktiviteteve të Institutit Konfuci, nëpërmjet përkthimit dhe botimit të librave, emisione televizive të tilla si “Ni Hao” dhe aktivitete të kompanive kineze (Huawei).
Dimensioni i tretë i pranisë së “fuqisë së butë”, në kategorinë e “ndërtimit të marrëdhënieve”, përfshin jo vetëm aktivitetet e Institutit Konfuci, por edhe ofertën e bursave kineze, trajnimin përmes programit të zhvillimit të burimeve njerëzore, projektet kërkimore të zbatuara së bashku midis Kinës dhe vendit, memorandume mirëkuptimi dhe marrëveshje bashkëpunimi dhe organizimi i ngjarjeve të ndryshme – konferenca, panaire dhe të ngjashme.
Megjithatë, në përfundimin përmbledhës të dokumentit që analizon ndikimin kinez në tetë vendet e Evropës Juglindore, thuhet se në përgjithësi, qytetarët e Evropës Juglindore janë të vetëdijshëm për sistemin politik të Kinës dhe shumica e tyre ndoshta nuk do të mbështesin miratimin e standardeve të qeverisjes kineze. Pavarësisht disa ankesave për efikasitetin e demokracisë perëndimore dhe ndihmat e BE-së, vendeve të Evropës Juglindore nuk u bën përshtypje sistemi njëpartiak i Kinës dhe modeli i kapitalizmit shtetëror. Në fakt, ashtu siç thuhet në dokument, shumica dërrmuese e vendeve të Evropës Juglindore kanë bërë tashmë zgjedhjet e tyre politike se ku duan të bëjnë pjesë.
Ky artikull është përgatitur në kuadër të projektit Promovimi i qasjes në lajme të besueshme për të luftuar dezinformatat, i zbatuar nga Fondacioni Metamorfozis. Artikulli, i botuar fillimisht në Vërtetmatës, është mundësuar nga mbështetja e fondacionit jofitimprurës amerikan NED (National Endowment for Democracy). Përmbajtja e këtij artikulli është përgjegjësi e autorit dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e Metamorphosis, NED ose bashkëpunëtorëve të tyre
Të gjitha komentet dhe vërejtjet në lidhje me këtë dhe artikujt e tjerë të Vërtetmatës-it, kërkesat për korrigjime dhe sqarime, si dhe sugjerimet për verifikimin e deklaratave të politikanëve dhe premtimeve të partive politike, mund t’i dorëzoni përmes këtij formulari
