Kina depërton në heshtje në sektorin hekurudhor të Maqedonisë [infografik]

Proverbi “uji i qetë thyen breg” mund të jetë shpjegimi më i thjeshtë për depërtimin gradual të Kinës në sektorin hekurudhor maqedonas në vitet e fundit. Nga blerja e portit të Pireut në Greqinë fqinje, përmes blerjes së trenave me motor dhe lokomotivave për Hekurudhat e RMV-Transport tek rritja e vëllimit të mallrave të transportuara me hekurudhë nga kompanitë dhe njoftimet për ndërtimin e një linje me shpejtësi të lartë përgjatë Korridorit 10, ndikimi i Kinës në sektorin hekurudhor është ngadalë, por po rritet sigurt në Maqedoninë e Veriut, shkruan “Meta” në analizën e saj.

 

Kompania shtetërore kineze KOSKO mori pronësinë e shumicës së portit grek të Pireut pranë Athinës në prill 2016. Më pas kinezët blenë 51 për qind të aksioneve të operatorit shtetëror grek të portit. Që në verën e vitit 2021, Kina kishte tashmë 67 për qind të aksioneve në portin më të madh të Greqisë. Para vetë vizitës së presidentit kinez Xi Jinping në Athinë dhe takimit me kryeministrin grek Kyriakos Mitsotakis në nëntor 2019, më 9 nëntor 2019 Ocean Rail Logistics, një kompani tërësisht në pronësi të KOSKO Shipping, bleu 60 për qind të aksioneve të PEARL (Piraeus-Europe-Asia Railway Logistics). Në ceremoninë e nënshkrimit të marrëveshjes morën pjesë ministri grek i Zhvillimit dhe Investimeve, Adonis Georgiades dhe presidenti i COSCO SHIPPING GROUP, Ksu Lirong.

Kinezi PEARL C.A klienti kryesor i hekurudhave të Maqedonisë së V.

Pasi kompania shtetërore kineze KOSCO arriti të hyjë në Greqi, dokumentet zyrtare të Hekurudhave të RMV-Transport në vend tregojnë se në tre vitet e fundit PEARL C.A është bërë klienti më i madh në transportin e mallrave të shoqërisë aksionare në pronësi të shteti maqedonas.

Në biznes planet për punë të Hekurudhave RMV-Transport për vitet 2020, 2021 dhe 2022, shihet më qartë se si PEARL C.A., e cila është në pronësi dominuese nga kompania kineze KOSCO, me kalimin e viteve ka peshë në rritje në transportin hekurudhor të mallrave të Maqedonisë së Veriut.

Në vitin 2019, nga gjithsej 1,790,976 ton mallra të transportuara me tren nga Hekurudhat RMV-Transport, PEARL C.A ishte klienti më i madh me 511,493 tonë të transportuar ose gjithsej 28.6 për qind të ngarkesave të transportuara me hekurudhë në Maqedoninë e Veriut, tregon biznes plani i Hekurudhave RMV-Transport për vitin 2020.

Një vit më vonë, transporti kinez në të gjithë vendin ka peshë edhe më të madhe. PEARL C.A ishte klient i Hekurudhave RMV-Transport, me trenat e së cilës u transportuan 622,229 tonë mallra nga më të ndryshmet, ose gjithsej 36 për qind. Në vitin 2020, operatori shtetëror hekurudhor ka transportuar gjithsej 1,726,869 tonë mallra, sipas biznes planit të Hekurudhave të RMV-Transport për vitin 2021.

Sasia rekord e ngarkesave të transportuara për PEARL CA u arrit gjatë vitit 2021, kur Hekurudhat e RMV-Transport transportuan gjithsej 663,640 tonë mallra me trena mallrash. Në biznes planin e Hekurudhave të RMV-Transport për vitin 2022, thuhet se nga 1.890.922 ton mallra të transportuara vitin e kaluar, pesha e kompanisë PEARL C.A ishte 35.1 për qind e totalit të transportit në transportin hekurudhor të mallrave në vend.

 

Nga Kina u ble një mjet i ri lëvizës për hekurudhat

Para fillimit të përparimit kinez në trafikun hekurudhor në Maqedoninë e Veriut në tre vitet e fundit, udhëheqja shtetërore maqedonase paraprakisht në dy raste kishte blerë mjete hekurudhore nga Kina për Hekurudhat e RMV-Transport.

Ish-ministri i Transportit dhe Lidhjeve, Mile Janakieski, së bashku me ish-ministrin e Financave, Zoran Stavreski, në periudhën e qeverisë së udhëhequr nga VMRO-DPMNE, më 24 qershor 2014, kanë nënshkruar kontratën me kompaninë kineze CSR për prokurimi i 4 kompleteve me naftë dhe 2 elektromotorike për nevojat e qarkullimit të pasagjerëve të Hekurudhave të RMV-Transport. Ky mjet lëvizës me vlerë 25 milionë euro është blerë me kredinë që vendi ka marrë nga Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim. Mile Janakieski në disa raste është dënuar me burg të gjatë me burgim për keqpërdorim të pozitës dhe pushtetit zyrtar dhe për vepra të tjera.

Trenat motorikë kinezë arritën gradualisht në vend, ndërsa grupi i gjashtë dhe i fundit u soll në Shkup më 8 shkurt 2017. Ministri i atëhershëm i Transportit dhe Lidhjeve, Vlado Misajlovski, së bashku me drejtorin e operatorit shtetëror hekurudhor, Nikolla Kostov, deklaruan se gjashtë trenat kinezë do të zëvendësojnë rreth 60 për qind të flotës së transportit të udhëtarëve të atëhershëm të Hekurudhave të Maqedonisë-Transport, emri i së cilës tani është Hekurudhat e RMV-Transport.

Vetëm pak javë më parë, në janar të vitit 2017, u nënshkrua kontrata ndërmjet Hekurudhave të Maqedonisë-Transport dhe kompanisë kineze “CRRC Xhuxhou”. Me këtë marrëveshje janë blerë katër lokomotiva të reja elektrike nga Kina me 8 milionë euro përmes kredisë nga Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH). Në fund të janarit 2020, Hekurudhat e RMV-Transport i vuri në përdorim të katër lokomotivat elektrike të blera nga Kina, të cilat aktualisht përdoren për mirëmbajtjen e trafikut hekurudhor të mallrave në trasenë e elektrizuar nga Tabanovci deri në Gjevgjeli, në Korridorin 10.

Bazuar në Ligjin për Qasje të Lirë në Informata Publike, Meta.mk më 7 qershor të këtij viti ka dërguar kërkesë për qasje në informata publike Hekurudhave RMV-Transport, me të cilën kemi kërkuar Planin e Biznesit për funksionimin e kësaj kompanie aksionare në pronësi të shtetit për vitin 2022, por i kemi kërkuar edhe përgjigje për disa pyetje.

Ndërkohë, Hekurudhat e RMV-Transport publikoi në faqen e saj Planin e Biznesit për vitin 2022, si dokument zyrtar në fushën e informimit të publikut, por nuk morëm përgjigje për pyetjet. Ndër të tjera, ne pyetëm menaxhmentin e kompanisë shtetërore nëse Hekurudhat RMV-Transport ka marrë ofertë, informacion apo ndonjë interes të shprehur nga një kompani kineze për të marrë pjesë në privatizim të mundshëm të kompanisë së tyre në të ardhmen.

Ndryshe, ish-kryeministri Zoran Zaev në tetor 2020 kishte paralajmëruar mundësinë e privatizimit të Hekurudhave RMV-Transport në një paketë me disa humbës të tjerë shtetërorë, por Qeveria e RMV-së deri më sot nuk ka bërë hap zyrtar në këtë drejtim. Borxhi i përgjithshëm i Hekurudhave RMV-Transport, me 30 nëntor 2021, ndaj hekurudhave dhe furnitorëve të huaj është rritur në mbi 3,96 miliardë denarë, ose mbi 64,3 milionë euro, sipas biznes planit për punën e saj për vitin 2022.

Ndër të tjera si detyrime të kompanisë shtetërore hekurudhore, në buxhetin e Hekurudhave të RMV-Transport për vitin 2022 thuhet se një pjesë e kredisë për blerjen e katër lokomotivave elektrike në vlerë prej 867.860 euro do të duhet të kthehet, ndërsa nga buxheti për vitin 2023 kompanisë kineze duhet t’i paguhet edhe 2.489.107 euro për blerjen e gjashtë kompleteve me naftë dhe elektromotorike për trafikun e pasagjerëve.

 

Maqedonia “në rrugën” e Rrugës së Mëndafshit Kinez

Vitet e fundit, Kina ka promovuar gjerësisht rrugën e re të mëndafshit “Një brez, një rrugë” në Ballkan. Krahas blerjes së portit grek në Pire dhe depërtimit në Maqedoni, vitet e fundit Kina ka hyrë më së shumti në Serbi me investime në infrastrukturën hekurudhore.

Projekti për ndërtimin e hekurudhës Beograd-Budapest në Korridorin 10, i vlerësuar fillimisht në 2 miliardë dollarë, filloi të realizohet në vitin 2014. Hekurudha e shpejtë ndërmjet Beogradit dhe Novi Sadit u vu në shërbim vetëm më 20 mars 2022.

Siç raportonte Radio Evropa e Lirë në pranverë, pjesa nga Beogradi deri në Stara Pazova me një gjatësi prej 34,5 kilometrash është ndërtuar me mjete nga Exim Bank kineze, vlera e kontratës ka qenë 350,1 milionë dollarë dhe punimet e ndërtimit janë kryer nën konsorcium nga kompani kineze.

Pjesa e dytë nga Stara Pazova deri në Novi Sad, me gjatësi 40,4 kilometra, e ka ndërtuar kompania shtetërore ruse “RZHD International”, me një kredi ruse për modernizimin e hekurudhave serbe në vlerë prej 585,5 milionë dollarë.

Një kredi shtesë nga banka kineze Eksim në vlerë prej 943 milionë eurosh ka marrë Serbia për modernizimin dhe rindërtimin e hekurudhës nga Novi Sadi deri në kufirin serbo-hungarez. Punimet e ndërtimit nisën më 22 nëntor 2021 dhe do të kryhen nga një konsorcium i kompanive kineze “China Railway International” dhe “China Communications Construction”. Njoftimet e autoriteteve serbe dhe hungareze janë se hekurudha e shpejtë ndërmjet Beogradit dhe Budapestit do të përfundojë deri në vitin 2025.

Serbia këtë vit planifikon të fillojë ndërtimin e hekurudhës së shpejtë ndërmjet Beogradit dhe Nishit, ndërsa në shkurt të këtij viti nënshkroi kontratë për projektimin dhe ndërtimin e tunelit të parë ndërmjet Stalacit dhe Djunis me kompaninë “China Railway”. Presidenti serb Aleksandar Vuçiq, si dhe disa përfaqësues të rangut të lartë të qeverisë serbe, në disa raste gjatë periudhës së kaluar kanë paralajmëruar punime ndërtimore për modernizimin dhe ndërtimin e një linje të re hekurudhore përgjatë korridorit hekurudhor 10 deri në qytetin e Preshevës në kufirin Serbi-Maqedoni.

 

Kreditë kineze – nga rreziku i korrupsionit tek mundësia e skllavërisë së borxhit

Dhe derisa Serbia bashkëpunon ngushtë me Kinën për ndërtimin e infrastrukturës hekurudhore në territorin e saj, Maqedonia e Veriut ende nuk ka marrë vendim për marrjen e një kredie kineze për ndërtimin e një trase të dytë apo modernizimin e trasesë së Korridorit 10 në mes Tabanovcit dhe Gjevgjelisë. Fokusi aktual i lidershipit të Maqedonisë është i orientuar drejt ndërtimit të korridorit 8 hekurudhor drejt Bullgarisë dhe Shqipërisë.

Ish-ministri i Financave dhe analisti ekonomik, Xhevdet Hajredini thotë për Meta.mk se Maqedonia e Veriut është një vend i vogël dhe Kina kurrë nuk do të mendonte të investonte në ndërtimin e një hekurudhe në vend për të lidhur Shkupin dhe Gjevgjelinë.

Për ta ndërtuar, ajo hekurudhë duhet të vijë nga Bullgaria ose Greqia. Nëse Kina tashmë ka ardhur dhe ka arritur të hyjë në Greqi, duhet të vijë këtu me hekurudhë dhe autostradë, shpjegon Hajredini.

Megjithatë, ai shton se realizimi i projekteve të hekurudhave dhe autostradave duhet të nënkuptojë lidhjen e vendit me Bullgarinë dhe Detin e Zi dhe me Shqipërinë dhe Detin Adriatik, në mënyrë që të kemi dalje shtesë në det. Ndryshe, projektet infrastrukturore në të cilat investohen do të nënkuptojnë ngarkimin e gjeneratave të ardhshme me kredi dhe vrima financiare në buxhetin e Maqedonisë. Si shembull ai jep qarkoren e Shkupit, e cila për disa gjenerata të ardhshme do të jetë një investim i mirë, megjithatë nuk ka nevojë për të në 30-40 vitet e ardhshme.

Është ndërtuar, në parim askush nuk ka qenë kundër, sepse është më mirë të jetë, megjithatë unë kaloj kah ajo nga Kondova deri në Shkup Veri dhe nuk takoni asnjë kamion, shpjegon Xhevdet Hajredini situatën me qarkoren, si një projekt megaloman që nuk u mendua sa duhet.

Hajredini paralajmëron se kontratat me Kinën janë më të rrezikshmet, duke përmendur rastin e ndërtimit të autostradës Kërçovë-Ohër dhe Miladinovci-Shtip në vend, ku fondet e marra hua nga Eksim Bank duhet të kthehen nga shteti si detyrim, nëse nuk sigurohen të ardhura të mjaftueshme nga arkëtimi për tarifat për këstet e shlyerjes së kredisë. Si shembull paralajmërues të duhur, Hajredini përmend Malin e Zi, i cili një vit më parë kërkoi ndihmë nga Bashkimi Evropian për të kthyer këstet e kredisë kineze që i ishte marrë nga Kina për ndërtimin e autostradës Bar-Boljarë.

Krahas rentabilitetit të projekteve infrastrukturore në hekurudhë, Xhevdet Hajredini kujton edhe marrëveshjet skandaloze që Maqedonia e Veriut ka pasur tashmë me kompanitë kineze në lidhje me ndërtimin e dy autostradave dhe ka drejtuar gishtin në korrupsionin e politikanëve në vend. Ndryshe, Prokuroria Speciale Publike (PSP) ka hapur rastin “Trajektorja” në vitin 2017 për ndërtimin e autostradës Kërçovë-Ohër dhe Miladinovci-Shtip, por deri më sot gjykata nuk ka marrë aktgjykim për të akuzuarit – ish-kryeministri Nikolla Gruevski, së bashku me ministrin e transportit dhe lidhjeve Mile Janakieski, zëvendëskryeministrin Vladimir Peshevski dhe ish-drejtorin e Agjencisë për rrugë Ljupço Georgievski.

Mirëpo, Hajredini kujton se bashkëpunimi tregtar me Kinën, përmes importit apo eksportit më të madh, është në interes të vendit tonë dhe askush nuk mund të na fajësojë për këtë, por gabimet që i bëjmë janë tonat.

Kina do të vijë dhe do të jetë më e lira këtu, sepse është një vend i madh dhe humbja këtu nuk është problem për ta. Ne nuk kemi forcë të humbim e të ndërtojmë, paralajmëron Hajredini për përfitimin dhe mundësinë e realizimit të projekteve të mëdha hekurudhore dhe rrugore të financuara nga Kina.

Të gjitha komentet dhe vërejtjet në lidhje me këtë dhe artikujt e tjerë të Vërtetmatës-it, kërkesat për korrigjime dhe sqarime, si dhe sugjerimet për verifikimin e deklaratave të politikanëve dhe premtimeve të partive politike, mund t’i dorëzoni përmes këtij formulari