“Snowden” i ri dhe Marrëveshja e Autostradave me “Bechtel dhe Enka” shënuan muajin prill për sa i përket (dez)informimit
Rrjedhja e një numri të madh dokumentesh konfidenciale nga institucionet amerikane, të zbuluara në prill, si dhe detajet e Marrëveshjes për ndërtimin e zgjidhjes së autostradës të korridoreve 8 dhe 10D, ishin temat nga të cilat dolën më shumë informacione dhe dezinformata në hapësirat mediatike maqedonase gjatë muajit prill. Përveç kësaj, vazhduan dezinformatat standarde, kryesisht nga Moska, lidhur me agresionin ndaj Ukrainës, por edhe dezinformatat për vaksinat, për teknologjinë 5G etj.
Informacionet dhe dezinformatat rreth rrjedhjes së dokumenteve konfidenciale amerikane nga disa institucione shënuan prillin në atë drejtim dhe në vetëm pak javë u mësua shumë më tepër për përshkueshmërinë e institucioneve amerikane dhe porozitetin jo vetëm të aleatëve, por edhe më shumë të kundërshtarëve strategjikë, siç është Rusia.
Rrjedhja, sipas zbulimeve fillestare të mediave amerikane, ka nisur në fund të shkurtit. Kësti i parë i dokumenteve u publikua më 28 shkurt dhe i dyti më 2 mars. Dhjetë ditë më vonë, një i dyshuar tashmë ishte arrestuar për rrjedhje të të dhënave dhe dhjetë ditë më vonë u ngrit akuza kundër tij. Bëhet fjalë për një pjesëtar të Gardës Kombëtare të Ushtrisë Amerikane, 21-vjeçarin Jack Teixeira, i cili, siç kanë vërtetuar mediat, nuk është as denoncues (i llojit Snowden), as spiun rus, por konservator, person i orientuar politikisht nga e djathta, i cili ishte mjaft skeptik ndaj politikës amerikane, përfshirë operacionet ushtarake në të cilat vendi merr pjesë.
Ajo që është shqetësuese për SHBA-në dhe aleatët e saj është zbulimi në fund të prillit se rrjedhja në të vërtetë kishte vazhduar për shumë më gjatë sesa konkluzionet fillestare se kjo kishte ndodhur gjatë muajve të fundit. Dokumentet kanë rrjedhur në grupin e mbyllur që në fillim të luftës në Ukrainë dhe ai grup i mbyllur i internetit nuk ishte aspak i vogël, por numëronte rreth 600 persona.
Dëmi është i madh, si për Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ashtu edhe për aleatët që u monitoruan dhe u vlerësuan, por edhe për vendet e tjera që u gjendën në një pozitë të pafavorshme, siç është Serbia, për të cilën dokumentet tregojnë se nuk është plotësisht neutrale ushtarakisht.
Dezinformata përmes dokumenteve të ndryshuara
Vlerësimet fillestare ishin se mund të ishte një përpjekje për dezinformata dhe lojëra inteligjence, veçanërisht nga inteligjenca ruse, pasi disa nga dokumentet ishin ndryshuar.
Dojçe Vele në gjuhën maqedonase të hënën (10 prill 2023) publikoi detaje për disa aspekte të aferës. Ndër të tjera, DV shkruan se të paktën disa nga dokumentet janë manipuluar edhe pse në përgjithësi kjo çështje ende nuk është zgjidhur:
Është e paqartë nëse të gjitha dokumentet e publikuara janë të vërteta. Sipas televizionit “CNN”, këtë e kanë konfirmuar përgjithësisht bashkëpunëtorë të qeverisë amerikane, por “Washington Post”, e cila i referohet edhe informacioneve të autoriteteve, pretendon se disa nga dokumentet janë ndryshuar. Kjo shkon në drejtim të konkluzioneve të rrjetit kërkimor “Bellingket”, ekspertët e të cilit arritën të vërtetojnë se të paktën një pjesë e përmbajtjes së dokumenteve më pas është manipuluar, shkruan DV.
Zakharova me leksione për demokraci
Zëdhënësja e Ministrisë së Punëve të Jashtme të Rusisë (MPJ), Maria Zakharova, e cila më 28 mars 2023 në komentin e saj për dëbimin e pesë diplomatëve rusë nga Maqedonia e Veriut njoftoi se Rusia do të detyrohej të merrte masa reciproke, në javën e parë të prillit u shfaq sërish me narrativa dezinformuese tipike për Moskën.
Bëhet fjalë për reagime ndaj gazetarit të arrestuar amerikan në Shën Petersburg, konkretisht ndaj një deklarate të Giuseppe Borrell, së cilës Zakharova iu përgjigj me leksione për demokracinë, BE-në dhe Perëndimin në përgjithësi.
Narrativa e dytë dezinformuese është (kërcënimet), reagimet e Moskës pas pranimit të Finlandës në NATO.
Më shumë mund të lexoni në informacionin e zgjeruar rreth këtyre rrëfimeve dezinformuese të “Vërtetmatës“.
Rusia e ka vendosur veten në “parakolpin” e Kartës së OKB-së
Një tjetër narrativë dezinformuese, e ngjashme me ato që shihen që nga fillimi i luftës në Ukrainë, është përpjekja e Rusisë për t’u paraqitur si një mbrojtëse e Kartës së OKB-së, një nga dokumentet kyçe që është burimi i së drejtës ndërkombëtare. Rusia, e cila kryeson Këshillin e Sigurimit të OKB-së këtë muaj, vendosi të dërgojë përkohësisht kreun e diplomacisë Sergej Lavrov në një mision diplomatik në Nju Jork, i cili mblodhi Këshillin për një takim me temën “Multilateralizmi efektiv përmes mbrojtjes së parimeve të Kartës së OKB-së”.
Bëhet fjalë për mënyrën se si do të ndërtohen marrëdhëniet ndërkombëtare në të ardhmen – duke ndërtuar një konsensus solid të bazuar në balancimin e interesave, apo duke e shtyrë në mënyrë agresive dhe të paparashikueshme supremacinë e Uashingtonit, tha Lavrov, transmeton DV.
Vetë titulli i temës është cinik dhe është larg së vërtetës, tregojnë disa nga vlerësimet.
Duke planifikuar këtë debat, Rusia po përpiqet të paraqitet si një mbrojtëse e Kartës së Kombeve të Bashkuara dhe multilateralizmit. Asgjë nuk mund të ishte më larg se e vërteta. Është cinike, tha përfaqësuesi i BE-së në OKB, Olof Skoog.
Mund të lexoni më shumë rreth kësaj në rishikimin e DV-së më 25 prill 2023, në gjuhën maqedonase.
Lavrov vazhdoi me narrativa të tilla problematike nga pikëpamja e së vërtetës apo tërësisht dezinformuese më 26 prill me pretendimin se NATO donte të shkatërronte Rusinë, por përkundrazi e bashkoi atë, se dikush do Luftën e Tretë Botërore, që janë rrëfime klasike nga Moska pas agresioni kundër Ukrainës. Këto pretendime u koordinuan dhe u mbështetën nga deklaratat e ish-presidentit dhe kryeministrit rus Dmitry Medvedev, një nga propaganduesit kryesorë të Kremlinit dhe një anëtar i rrethit të ngushtë të njerëzve rreth Presidentit Vladimir Putin. Ai vazhdoi me tregimet se Rusia po lufton NATO-n në Ukrainë dhe se bota është afër Luftës së Tretë Botërore.
Marrëveshja me “Bechtel dhe Enka” – nxitës i dezinformatave
Kontrata për ndërtimin e autostradave nga korridoret 8 dhe 10 e nënshkruar mes Qeverisë dhe “Bechtel dhe Enka” rezultoi të jetë nxitësi kryesor i dezinformatave në hapësirën informative vendase. Edhe pse kontrata është nënshkruar në fillim të marsit të këtij viti dhe ndonëse në hapësirën ndërmjet nënshkrimit dhe fillimit të prillit, publiku ishte i preokupuar me informacionet për shumë mospërputhje në përzgjedhjen e kompanive që kryejnë mbikëqyrjen dhe janë konsulentë financiarë të Qeverisë në lidhje me vetë kontratën (konsorciumi IRD), nga 10 prilli fokusi u zhvendos në pjesë të vetë marrëveshjes kryesore.
Konkretisht, atë ditë në procedurë parlamentare hynë propozimet për ndryshime në 8 ligje që kanë të bëjnë me zbatimin e kontratës, ndër të cilat më i diskutueshëm ishte propozimi për ndryshime në Ligjin për Marrëdhëniet e Punës, të cilat i referohen mundësisë së zgjatjes së orarit të punës gjatë një jave nga 40 në 60 orë. Që atëherë, deri në fund të prillit, nuk kanë të ndalur dy rrëfimet kryesore përmes të cilave (dez)informohet publiku. Ajo e opozitës, mbi të gjitha e VMRO-DPMNE-së, e cila në thelb pretendon se marrëveshja përmban pjesë jashtëzakonisht të dëmshme për interesat e RMV-së (me sfond kriminal-korruptiv), dhe atë të qeverisë dhe partive në pushtet, që VMRO-DPMNE (përfaqësuesit e saj) është burimi kryesor i dezinformatave edhe për këtë temë, se nga partia po përhapet histeria dhe gënjeshtra dhe se gjithçka është në rregull me marrëveshjen. Vërtetmatës analizoi disa nga këto dilema në rubrikën Kundërspin në mes të prillit.
Nuk ka dyshim se në këtë marrëveshje ka dezinformata për shumë gjëra. Por problemi kryesor për vendosjen e indikatorëve se çfarë është e vërtetë dhe çfarë është gënjeshtër është se kontrata ka një shkallë konfidencialiteti dhe fshehtësie për të cilën ka rënë dakord Qeveria me “Bechtel dhe Enka” me kërkesë të tyre. Pra, Qeveria deri vonë ka qëndruar me vendosmëri në qëndrimin se përveç Prokurorisë askush nuk ka të drejtë ta shohë marrëveshjen dhe më pas nën presionin e opinionit dhe të opozitës u pajtuan që ajo të paraqitet në Kuvendi i RMV-së, por vetëm para deputetëve që kanë certifikatë sigurie.
Ky rast, i cili vazhdon me argumente dhe (dez)informime të pushtetit dhe opozitës, është një shembull klasik se si nuk mbrohet interesi i publikut dhe i shtetit në tërësi, ndërsa një element kyç në të gjithë luftën, përfshirë luftën kundër dezinformatave është transparenca, e cila në këtë rast ka munguar në masë të madhe.
Episodet e fundit nga fundi i prillit hapin sërish dilemën lidhur me vërtetësinë e informacioneve që kreu i VMRO-DPMNE-së, Hristijan Mickoski, pretendon se janë pjesë përbërëse e marrëveshjes, se Qeveria në emër të “penaliteteve” duhet t’i paguajë së shpejti 53 milionë euro “Bechtel dhe Enka”, pasi brenda 45 ditëve nga nënshkrimi i kontratës, Ligji për Marrëdhëniet e Punës nuk ka ndryshuar në pjesën e javës 60-orëshe të punës. Kreu i partisë pohon gjithashtu se autostradat do të kushtojnë mbi 2 miliardë euro, se do të duhen deri në dhjetë vjet për t’u ndërtuar dhe se totali i tarifave përtej kostos së ndërtimit do të jetë 300 milionë euro për kompaninë, përfshirë gjobat e 53 milionë euro ( më shumë në linkun Time.mk). Kundër kësaj, Artan Grubi, koordinator i realizimit të projektit për ndërtimin e Korridorit 8, duke folur për këtë projekt para përfaqësuesve të Odës Ekonomike të Maqedonisë, pretendon se nga projekti nuk do të përvetësohet asnjë denar.
Nëse përvetësohet një denar nga ky projekt ose nëse ndonjë nga politikanët është i korruptuar, le të kalbet në burg, thotë Grubi.
Por e vërteta mund të shihet vetëm nëse paraqitet marrëveshja, për të cilën kryeministri Dimitar Kovaçevski pret thirrje nga Kuvendi para deputetëve me certifikatë sigurie. Nuk ka njoftime se a do të mund ta marrin kontratën nga Komisioni Kundër Korrupsionit, kryetarja e të cilit Biljana Ivanovska shpreson për këtë, pasi që zyrtarisht kanë hapur një rast për mbikëqyrjen.
* * *
Dezinformata të tjera që qarkulluan në hapësirën mediatike ishin në rubrikën e rrjeteve sociale, ku mund të hasje në mashtrime si për shembull se iPhone mund të blihet për 125 denarë, se Philips ofron pajisje gatimi për 2 euro, se teknologjia 5G është armë e shkatërrimit në masë, se Ukraina ftonte të pastrehët të luftonin për Kievin, se një maqedonas u shpall gjuajtësi më i mirë nga gjeneralët e Putinit, si dhe shumë “gënjeshtra” të tjera për vaksinat dhe Axhendën 30 etj. I gjithë ky dezinformim u zhvlerësua në rishikimet në rubrikën e Kontrollit të Fakteve të Vërtetmatës gjatë prillit 2023.
Ky artikull është përgatitur në kuadër të projektit Promovimi i qasjes në lajme të besueshme për të luftuar dezinformatat, i zbatuar nga Fondacioni Metamorfozis. Artikulli, i botuar fillimisht në Vërtetmatës, është mundësuar nga mbështetja e fondacionit jofitimprurës amerikan NED (National Endowment for Democracy). Përmbajtja e këtij artikulli është përgjegjësi e autorit dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e Metamorphosis, NED ose bashkëpunëtorëve të tyre
Të gjitha komentet dhe vërejtjet në lidhje me këtë dhe artikujt e tjerë të Vërtetmatës-it, kërkesat për korrigjime dhe sqarime, si dhe sugjerimet për verifikimin e deklaratave të politikanëve dhe premtimeve të partive politike, mund t’i dorëzoni përmes këtij formulari