Recension: NPEHBA: Çmimet e banesave janë më të larta se sa çmimi real

Artikulli duket sikur fshehurazi shpreh pakënaqësi nga funksionimi i tregut dhe ligjet e tregut. Dhe veçanërisht ligjshmëria për ofertën dhe kërkesën që thjeshtë thotë se nëse ka kërkesë, produkti ose shërbimi do të shiten me çmime edhe më të larta, gjegjësisht me çmime që tregu mund t’i lejojë.

Janë sqaruar masat dhe politikat që i ndërmerr shteti që të ndikojë në zvogëlimin e çmimeve për metër katror dhe pranohet se këto masa deri tani nuk kanë dhënë rezultat, edhe pse disa prej tyre zbatohen tashmë tre vite. Por, edhe përkundër kësaj, artikulli përfundon me një prognozë optimiste të bashkëbiseduesit se ato masa, megjithatë, kësaj radhe do të jenë të frytshme, duke mos e sfiduar me asgjë këtë deklaratë të tij dhe pa mos u shqyrtuar në mënyrë kritike masat e deritanishme qeveritare në këtë drejtim.

Linku deri te artikulli origjinal: NPEHBA: Çmimet e banesave janë më të larta se sa çmimi real

Data dhe koha e publikimit: 25.08.2013 19.33

Data e recensionit: 27.08.2013

Recensuesi: Vlladimir Petreski

Vërtetësia: Artikulli nuk ka problem me vërtetësinë e të dhënave të prezantuara, por me interpretimin e tyre.

Ajo që është dashur të observohet në mënyrë kritike, e që këtu nuk është bërë, është pjesa ku thuhet se:

“Drejtori Cvetko Grozdanov thotë se tregu tani është i stërngarkuar dhe do t’i detyrojë investitorët që ta zvogëlojnë fitimin e tyre duke e liruar çmimin e banesave për rreth 10 përqind.”

Kjo është thënë me një siguri të madhe, por me pak argumentim. Si u stërngarkua tregu menjëherë dhe me çka? Me ato 330 banesa të kësaj ndërmarrjeje shtetërore që shiten nën çmim? Me projektin “Blej shtëpi, blej banesë” për të cilin dihet se nëpërmjet tij janë blerë vetëm 110 banesa? Përndryshe, kjo e dhënë është e vjetër 7 muaj, por të dhëna më të reja nuk ka sepse pushteti nuk i tregon. Edhe atë nuk e tregon, edhe pse në 7 muajt e fundit qeveria ndërmori një sërë hapash që qytetarët të mund më lehtë subvencione për këtë projekt.

Pastaj, thuhet se ka pasur 50 mijë banesa që janë nën hipotekë te bankat? Çfarë lidhje ka kjo me zvogëlimin e mundshëm të çmimit të metrit katror të banesave? Një pjesë e madhe e këtyre hipotekave kanë të bëjnë me kreditë për ato banesa. Poashtu, këto 50 mijë hipoteka nuk janë krijuar brenda natës. Nëse çmimi i banesave duheshte të shënojë një zvogëlim të këtillë të konsiderueshëm prej 10 për qind për shkak të këtyre hipotekave, kjo tashmë do të kishte ndodhur.

Nuk duhet harruar se çmimet e banesave tashmë u zvogëluan edhe atë për 4,7 përqind në 12 muajt e fundit, siç është njoftuar më herët. Kjo do të thotë se përparësitë që kanë mundur të ndikojnë në rënien e çmimit për metër katror të banesave tashmë janë apsolvuar me këtë zvogëlim dhe ndonjë zvogëlim i mëtutjeshëm edhe atë dyfish më i madh se i deritanishmi vështirë se mund të pritet.

Poashtu, njëra nga kompanitë më të mëdha ndërtimore para vetëm disa ditësh doli me qëndrim se kompanitë paguajnë çmime të larta për tokën ndërtimore, si dhe se rriten çmimet e materialeve ndërtimore. Lëre më faktin që tregu i patundshmërive është i ndërlikuar, e poashtu ka edhe specifika të caktuara çmimore nacionale. Për shembull, sipas deklaratës së paradokohshme të një përfaqësuesi të Odës ndërtimore, edhe sikur të fillojë të zvogëlohet çmimi për metër matror i banesave, kjo mund të ndodhë vetëm në disa lagje, por nuk do të thotë se kjo do të ndodhë gjithkund. Çmimet në lagjen “Lisiçe e re” në Shkup, mund të fillojnë të bien për shkak të numrit të madh të banesave të reja që janë ndërtuar, por kjo nuk do të thotë se e njëjta do të ndodhë edhe në Qendër. Pastaj, në tregun e patundshmërive në vend akoma nuk bëhet dallim ndërmjet çmimittë banesave në ndërtesat e reja dhe ato të vjetra. Me rregull, në botë banesat në ndërtesat e reja janë më të shtrenjta se sa ato që gjenden në ndërtesat e vjetra 30 vjet. Një dallim të tillë në Shkup akoma nuk ka dhe kjo mund të thotë se eventualisht mund të fillojnë të bien çmimet e banesave në ndërtesat më të vjetra, ndërsa ato në ndërtesat e reja të mbeten të njëjta. Veçanërisht problematike është prognoza me vetëbesim e drejtorit Grozdanov për rënien e çmimit të banesave prej 10 për qind. Në mediat e tjera ai madje paralajmëron zvogëlim të çmimit të banesave për 15 për qind. Prognozë të këtillë deri tani askush nuk ka guxuar të japë, ndërsa këtu është publikuar pa u sifiduar aspak me asnjë nënpyetje.

Burimet e informatave: Burimi i një pjese të informatave është drejtori i ndërrmarrjes shtetërore për ekonomizim me hapësirat publike dhe afariste, Cvetan Grozdanov, dhe atë janë të vërteta. Problem është fakti se burimi i informatave është i njëanshëm dhe se nuk është askush nga ana tjetër që do të mund t’i sfidonte dhe t’i shqyrtonte në mënyrë kritike pretendimet e Grozdanovit.

Përmbajtësia: Përmbajtësia mungon në planin e vendosjes kritike të gazetarit. Vetë ai thotë se, për shembull, masa për zvogëlimin e TVSH-së prej 13 për qind (prej 18 në 5 përqind) e para 3 viteve nuk ka shkaktuar zvogëlim të çmimit për metër katror të banesave. Pastaj, e kemi edhe problemin me numrin e vogël të banesave të shitura sipas projektti “Blej shtëpi, blej banesë”. Në një situatë të atillë, bashkëbiseduesi Grozdanov, nuk ka hapësirë të madhe për vetëbesim, por ai shprehet me vetëbesim sepse nuk është i konfrontuar. Në asnjë moment, edhe përkundër asaj se të dhënat dhe indikacionet tregojnë se politikat e pushtetit deri tani nuk arritën ta zvogëlojnë çmimin e banesave për metër katror, për këtë bashkëbiseduesit nuk i është parashtruar asnjë pyetje dhe pre tij nuk është kërkuar të japë koment se pse masat e tilla deri tani nuk kanë pasur efekt.

Anshmëria: Përcjellja jokritike e deklaratave të bashkëbiseduesit, në situatë kur ka indikacione që flasin ndryshe nga ajo që e thotë ai, nuk mund të vlerësohet ndryshe përveç se si anshmëri. Ky është një rast tipik kur bashkëbiseduesit i lihet të thotë gjithçka që do pas e sfiduar në deklaratat e tij. Gazetari në asnjë moment nuk është përcaktuar ta konfrontojë drejtorin Grozdanov, as të kërkojë prej tij ndonjë sqarim plotësues.

Komentimi: Komentimi nuk është problem në këtë artikull. Ngjarja është treguar nëpërmjet të dhënave dhe deklaratave të bashkëbiseduesit.

Autroi i lejon vetëvetes vetëm në një vend të thotë se “banesat në vend janë tepër të shtrenjta”, që deri diku është konstatim problematik. Çmimet e metrit katror të banesave formohen në treg dhe nëse tregu mund t’i lejojë çmimet e tilla, atëherë ato janë reale. Askush në tregun e patundshmërive nuk mban monopol, që do të thotë se çmimet formohen në treg dhe ato janë ashtu siç janë për shkak se ka njerëz të interesuar që blejnë banesa edhe me ato çmime. Në një situatë të atillë, thuhet se çmimet janë sipas tregut. Kur do të thuhet se çmimet janë “tepër të larta” fitohet përshtypja se përveç ligjishmërive të ofertës dhe të kërkesës, ka edhe ndonjë arsye tjetër për çmimet e tilla “tepër të larta”, por nuk është ashtu. Nënkuptohet, shkaku që çmimet e banesave nuk bijnë është fakti se një numër i madh qytetarësh nga brendia e vendit dëshirojnë të blejnë banesë në kryeqytet ose të zhvendosen në Shkup. Poashtu, blerja e banesave konsiderohet si investim nga ana e disa qytetarëve, të cilët dëshirojnë të fitojnë prej tyre nëpërmjet qirave. Derisa këto trende nuk fillojnë të ndryshojnë, çmimet do të jenë ashtu siç janë.

Kualiteti i titullit: Titulli ka problem me shkurtesën. Një shkurtesë e këtillë e madhe, gllomaze dhe kryesisht e panjohur siç është NPEHBA (Ndërmarrja publike për ekonomizim me hapësirat banesore dhe afariste) nuk vëndohet në titull. Punët komplikohen edhe më tepër nëse kësaj i shtohet edhe problemi edhe me një shkurtesë gllomaze e cila është përdorur gabimisht në kontribut e që është SHАNEHBARR (ose kush e di se cila është shkurtesa e vërtetë që përdoret për emrin e kësaj firme shtetërore, që i plotë është Shoqata aksionare për ndërtim dhe ekonomizim me hapësirat banesore dhe afariste me rëndësi për Republikën).

Shkurtesta e këtilla gllomaze nuk e kanë vendin në një tekst gazetaresk, veçanërisht jo në titull. Edhe atë veçanërisht shkurtesa NPEHBA, e cila si firmë tashmë nuk ekziston dhe është zëvendësuar me SHANEHBARR. Të gjitha këto shkurtesa janë të rënda dhe më tepër shkaktojnë huti se sa që sqarojnë diçka. Më mirë është të thuhet, për shembull, “firma shtetërore për hapësira banesore dhe afariste” ose diçka të ngjashme. Mirëpo, assesi nuk duhet të futen shkurtesa gllomaze të institucionit që tashmë nuk ekziston siç është NPEHBA.

Përveç kësaj, ashtu siç në tekst përmendet kualfikimi për çmimet e banesave si “tepër i lartë”, këtu është përdorur një kualifikim pak më ndryshe me kuptim të ngjashëm – “çmime të larta joreale”. Ashtu sikurse kualifikimi i parë, edhe i dyti është tepër i rëndë. Një çmim nuk mund të jetë i lartë dhe joreal, nëse produkti që e ka atë çmim dhe ka interes për të dhe nëse ai çmim nuk është produkt i sjelljes së dikujt në formë monopoli ose karteli.

Përfundimi: Të dhënat duhet të interpretohen sipas asaj që e thonë. Nëse ato nuk tregojnë sa duhet për të nxjerrë ndonjë përfundim, duhet të hulumtohet në mënyrë plotësuese. Këtu kjo nuk është dashur të bëhet. Është e qartë se masat e deritanishme të shtetit për zvogëlimin e çmimit të banesave për metrë katror nuk dhanë rezultat. Për të ardhmen do të shohim, por deri tani nuk është ashtu. Dhe, kjo ndoshta nuk është problem. Në një vend, ku sundojnë parimet e ekonomisë së tregut dhe asaj kapitaliste, nuk është gjithmonë e lehtë të manipulohen parimet e ofertës dhe të kërkesës me politika qeveritare. Përkundrazi, shumë lehtë mund të ndodhë, për shembull, që përpjekjet e qeverisë për zvogëlimin e çmimeve të kenë efekt të kundërt. Nëse blerja e banesës në Shkup bëhet më e lehtë, mund të ndodhë që kërkesa të rritet (gjithnjë e më shumë njerëz nga brendia e vendit do të duan të vijnë të jetojnë në kryeqytet) dhe çmimet përsëri të mos bijnë, ose përkundrazi, të rriten edhe më tepër.

Poashtu, nga bashkëbiseduesi gjithmonë duhet të kërkohet që ai t’i sqarojë dhe t’i argumentojë pretendimet e tij. Asnjë bashkëbisedues nuk duhet të lihet të flasë çka të dojë pa mos i analizuar në mënyrë kritike deklaratat e tij dhe pa mos ia parashtruar pyetje dhe nënpyetje e domosdoshme, nëse për këtë ka nevojë.

Të gjitha komentet dhe vërejtjet në lidhje me këtë dhe artikujt e tjerë të Vërtetmatës-it, kërkesat për korrigjime dhe sqarime, si dhe sugjerimet për verifikimin e deklaratave të politikanëve dhe premtimeve të partive politike, mund t’i dorëzoni përmes këtij formulari