Personat me nevoja të veçanta kërkojnë shtesa më të larta – do të marrin rritje prej 15 përqind vitin e ardhshëm

 

Krijimi dhe ndryshimi i politikave për personat dhe fëmijët me aftësi të kufizuara, rritja e përfitimeve dhe shtesave të tyre, seria e hapave të nevojshëm për të lehtësuar ekzistencën e tyre, shpesh përfundojnë në mes të nevojave dhe realitetit, gjegjësisht nivelit të fondeve që shteti duhet dhe mund të ndajë për ata. Vështirësi shtesë gjatë vitit të fundit ka qenë edhe pandemia. Si rezultat i gjithë kësaj, kemi situatë në të cilën plotësohen kërkesat dhe nevojat e tyre më të vogla, por ato më të rëndësishmet (jo rrallë më të shtrenjtat) lihen për kohë të tjera.

 

Shkruan: Mirosllava Burns

 

Personat me aftësi të kufizuara mund të martohen në moshën 18 vjeç, mund të votojnë në zgjedhje në moshën 18 vjeç, por kur bëhet fjalë për marrjen e kompensimit financiar, atëherë kjo e drejtë manipulohet, sepse Ligji për Mbrojtjen e Fëmijëve thotë se një person me aftësi të kufizuara në zhvillimi fizik dhe mendor deri në moshën 26 vjeç – është fëmijë! Ndërsa fëmijët me aftësi të kufizuara, marrin përfitime më të ulëta ekonomike sesa të rriturit.

Së pari duhet të ndryshohet shtesa e veçantë për fëmijët. Është 5.100 denarë dhe e marrin personat me aftësi të kufizuara deri në 26 vjeç. Ne dëshirojmë që të jetë 10 mijë denarë. Pagesa për aftësitë e kufizuara për personat mbi 26 vjeç, të cilët marrin 7,100 denarë, ne kërkojmë që të jetë 12,000 denarë me mundësi që për dy vjet të rritet në nivelin e pagës minimale. Ne kërkojmë gjithashtu të ulim kufijtë e moshës, jo vetëm nga 26 në 18, por ka edhe një gjë tjetër. Njerëzit të cilët me ligjin e ri kanë ushtruar të drejtën për përkujdesje nga persona tjerë, ose ndihmë për aftësinë e kufizuar, kanë të drejtë ta marrin ndihmën vetëm deri në 65 vjet. Mbi 65 vjet çfarë duhet të bëjnë? Si mund të jetë në fuqi një masë e tillë? Për momentin kemi situatë të tillë. Një grua 67-vjeçare nuk mund të ushtrojë të drejtën e ndihmës shtesë për përkujdesje nga persona tjerë. I thonë se nuk mundet! Si mund kështu? Kërkojmë që ky kufizim të hiqet menjëherë. Nuk duhet të ketë kufizim të tillë, sepse është shkelje të të drejtave të njeriut, tha për “Vërtetmatësin” Suaret Alishan nga Koalicioni “Ndryshojmë”.

Ai tha se shtesën e vogël prej 7 mijë denarëve, të rriturit e harxhojnë për rrymë, ujë dhe medikamente, dhe nuk ju ngelin para për nevojat tjera.

Ai kompensim për aftësinë e kufizuar duhet të jetë në nivelin e pagës minimale. Pse e kërkojmë këtë? Sepse atëherë personi me aftësi të kufizuara do të jetë kreditues! Kemi një problem, martesat lidhen në moshën 20 vjeç, ndërsa ata njerëz në sistem regjistrohen si të mitur! Por, ata tashmë po krijojnë familje. Ky është realiteti. Ata i numërojnë si fëmijë deri në 26 vjeç, por ata janë të martuar dhe kanë fëmijët e tyre! A kishte problem që një vajzë të lind në moshën 20 -vjeçare, që e vendosin nën “mbrojtjen e fëmijëve”. Jetojnë me ndihmë të veçantë për fëmijët, por ata vetë kanë fëmijë dhe janë prindër! Kufiri i moshës duhet urgjentisht të ndryshohet dhe të jetë 18 vjeç, si për të gjithë qytetarët e tjerë, shpjegon Alishan.

 

SHTESË PËR AFTËSITË E KUFIZUARA

Sipas tij, shtesa do të rritet për 15 përqind, që nuk është përmbushje e kërkesës.

Ne kërkojmë që të jetë 12 mijë denarë, dhe për dy vjet të jetë e barabartë me pagën minimale. Kur të arrihet paga minimale, mund t’i nxjerrim njerëzit me aftësi të kufizuara nga varfëria dhe t’i bëjmë ata funksionues dhe kreditues të aftë. Nëse ata janë të aftë për kredit, ata do të kenë më shumë përfitime në vend, do të mund të marrin hua. Këtë nuk e pranuan ata, kështu që koalicioni “Ndryshojmë” duhej të dorëzonte ankesë në Gjykatën Evropiane të të Drejtave të Njeriut. Ne nuk po padisim shtetin, por po i drejtohemi dhe informojmë Gjykatën Evropiane për të Drejtat e Njeriut se zbatimi i konventave nuk respektohet. Nga Kombet e Bashkuara ka arritur një dekret në Maqedonia, ku thuhet se, për shkak të mungesës së shërbimeve për personat me aftësi të kufizuara, shteti është i detyruar t’i kompensojë atë me mjete materiale. Nesër ose pasnesër, për shkak të lëshimeve të tilla, Maqedonia mund të ketë problem të hyjë në BE. Statistikat e OSBE-së tregojnë se ka 120 mijë njerëz me ndonjë aftësi të kufizuar në vend, kështu që është koha që shteti të marrë gjërat në duart e veta dhe të punojë në mënyrë të shëndetshme. Na u premtua në Qeveri se nga viti 2022 do të ketë rritje të shtesave, sepse nevojitet ribalancim i buxhetit. Për shkak se shteti funksionon në gjendje krize, nuk ka nevojë për ligj në Parlament për personat me aftësi të kufizuara. Qeveria mund në një seancë të sjell vendim menjëherë nëse dëshiron, tha Alishan.

Ndër kërkesat e koalicionit “Ndryshojmë” është ulja e kufirit vjetor për përdorimin e pajisjeve ortopedike, që personat me shikim të kufizuar të marrin matës sheqeri në gjak falas, të krijohet regjistër të personave me aftësi të kufizuara, qendra ditore dhe qendra rehabilitimi.

Maqedonia e Veriut e ratifikoi Konventën për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara të Kombeve të Bashkuara në vitin 2011, pas çka shteti është i detyruar të përmbushë detyrimet për të garantuar të drejtat e personave me aftësi të kufizuara.

Komiteti i Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara në nenin 28, paragrafin 45, thekson se për të garantuar standarde të përshtatshme jetese, personave me aftësi të kufizuar duhet t’u sigurohen kompensime financiare për të mbuluar kostot që lidhen me aftësinë e kufizuar të tyre. Shteti duhet të mbulojë kostot që lidhen me aftësinë e kufizuar, të shfuqizojë dispozitat që kufizojnë qasjen në përfitimet sociale për personat me aftësi të kufizuara për shkak të moshës së tyre, të ndajë përfitime në para dhe shtesa për fëmijët me aftësi të kufizuara. Neni 19, paragrafi 32, kërkon miratimin e masave për të siguruar që personat me aftësi të kufizuara të kenë të drejta ligjore për buxhet të mjaftueshëm personal për jetë të pavarur.

Kjo është arsyeja pse ne kërkojmë rritje në shumën e të gjitha shtesave për personat me aftësi të kufizuar, si dhe shtesën e veçantë për fëmijët. Gjithashtu, t’u mundësohet mbulimi i të gjitha shpenzimeve siç janë ilaçet, suplementet, terapia fizike, dhoma me senzorë, pajisjet ndihmëse, sipas gjendjes dhe moshës së personit, thotë Alishan.

Në Raportin e Komisionit Evropian për Progresin e Republikës së Maqedonisë së Veriut në rrugën drejt BE -së të vitit 2020, në mënyrë eksplicite thuhet se këtë vit vendi duhet veçanërisht të përshpejtohen përpjekjet për të zbatuar rekomandimet e organeve ndërkombëtare të monitorimit, veçanërisht në lidhje me të drejtat e personave me aftësi të kufizuara. Gjithashtu, rekomandohet që vendi të përmirësojë shërbimet e këtij komuniteti dhe të mbështesë fëmijët me aftësi të kufizuara.

“Romët dhe personat me aftësi të kufizuara mbeten në rrezikun më të lartë të varfërisë”, thuhet në raport. Në të gjithashtu thuhet se është bërë përparim në përmirësimin e të drejtave të personave me aftësi të kufizuara.

RREGULLATIVA E RE LIGJORE

Ligji i ri për mbrojtje sociale dhe Ligji i ri për mbrojtjen e të drejtave të pacientëve, të miratuar në vitin 2019, njohin aftësinë e kufizuar si bazë për diskriminim dhe kërkojnë ndihmë personale për personat e tillë. Shtesa e aftësisë së kufizuar zbatohet për një grup më të gjerë njerëzish me aftësi të kufizuara. Personat me aftësi të kufizuara vazhdojnë të përballen me diskriminim të konsiderueshëm, të drejtpërdrejtë dhe të tërthortë, për shkak të barrierave që lidhen me infrastrukturën, mungesës së informacionit dhe shërbimeve, qëndrimeve diskriminuese dhe përjashtimit social. Në vitin 2019, Zyra e Avokatit të Popullit paraqiti 24 ankesa në lidhje me diskriminimin ndaj fëmijëve me aftësi të kufizuara, thuhet në Raportin e KE.

Kompensimet financiare nuk janë të vetmet për të cilat familjarët dhe prindërit e personave me aftësi të kufizuar, e kërkojnë.

Ka shumë probleme me të cilat ne vazhdimisht përballemi dhe jetojmë çdo ditë. Ka disa gjëra prioritare që assesi të ndodhin. Njëra prej tyre është hapja e qendrave të rehabilitimit dhe kujdesit ditor për personat me aftësi të kufizuar në komunat ku ka nevojë. Për një kohë të gjatë kemi kërkuar qendra të tilla në qytetet e mëdha, të cilat do të përfshinin intervenim të hershëm, rehabilitim, që do të thotë të punosh që në moshë të re me fëmijë me zhvillim atipik, defektolog, logoped, fizioterapi, dhoma me kripë, pishina, gjithë ajo që është në rajon. Të mos shkojmë më larg, në Serbi dhe Bullgari ekzistojnë prej vitesh. Pastaj ne kërkojmë zbatimin e shërbimeve të avancuara moderne për punën me personat me aftësi të kufizuara, të cilat në vendin tonë ende nuk janë zbatuar dhe janë në nivelin e sektorit joqeveritar, siç është noti terapeutik. Ne si organizatë e bëmë atë për 7-8 vjet, morën pjesë 400 fëmijë. Këto janë terapi që janë të mira për këta njerëz dhe aplikohen në rajon. Si në Bullgari ashtu edhe në Serbi, ata i kanë tashmë 20 vjet, dhe ne nuk i kemi akoma. Ne kemi marrë prej atje trajnues, trajnuam stafin tonë dhe të gjitha këto shërbime, të cilat jua përmend, në rajon kalojnë përmes shtetit dhe zbatohen në mënyrë sistematike. Për shembull, noti terapeutik në Serbi ka kaluar përmes Ministrisë së Shëndetësisë për 15 vjet. Për fëmijët me aftësi të kufizuara fizike dhe autizëm, është një përfitim i madh dhe kontribuon në gjendjen e përgjithshme, njohëse dhe psikofizike, thotë për “Vërtetmatësin” Rebeka Jankovska Ristevski.

Në lidhje me shtesën për personat me aftësi të kufizuar deri në moshën 26-vjeçare, që është rreth 5 mijë denarë, ajo thotë se kjo shumë nuk është mjaftueshme për të blerë asgjë.

Shumë nga këta njerëz janë në pelena derisa të rriten dhe kjo është vetëm për pelenat. Ajo që ne kërkojmë, unë si prind dhe ata që përfaqësoj, sepse jam kryetare e disa shoqatave, janë shërbimet në Shkup dhe në qytetet më të mëdha. Ne kërkojmë transport. Ne nuk kemi transport të organizuar për këta njerëz. Mund ta imagjinoni që në qytetin e Shkupit kishte 4 furgona për transportin e personave me aftësi të kufizuara, dhe tani janë dy për të gjithë qytetin, që është shumë pak. Çdo komunë duhet individualisht përmes BNJVL-së me urdhër të ketë automjetet e veta komunale që do të jenë të destinuara për këta persona. Shumë nga më të rinjtë përdorin terapi në qytet dhe shumë nga prindërit nuk mund t’i dërgojnë, por edhe nëse munden, është një aktivitet gjithëditor. Logoped në Qendër, fizioterapist në Kozle, defektologun duhet privat, dhe do të duhet të vozitni tërë ditën. Markijan kishte nga 4 deri në 5 terapi në ditë. Imagjinoni sikur të kishte një qendër për ndërhyrje dhe rehabilitim të hershëm do ta lija atje dhe do ta merrja në fund të ditës dhe do të merrte të gjitha terapitë. Ose të jetë kështu, ose të ketë transport për t’i dërguar këta fëmijë. Në 90 përqind të familjeve ku ka një fëmijë me aftësi të kufizuara, njëri nga prindërit nuk mund ta realizojë të drejtën themelore të njeriut, pra të punojë, edhe pse ai dëshiron – atij i mohohet. Ne kërkojmë rritje të kompensimit për aftësinë e kufizuar. Sidoqoftë, kjo shtesë tani mbulon vetëm njerëzit me aftësi të kufizuara të kombinuara, të verbërit, njerëzit me aftësi të kufizuara fizike etj. Mendoj se lista duhet të zgjerohet sepse llojet e tjera të aftësive të kufizuara kanë nevojë për këtë lloj shtese, shton Jankovska Ristovski.

Ajo thotë se në 12 vitet e fundit ka pasur dhjetëra takime me ministra, kryeministra. Në fund, të gjithë premtuan se gjërat do të përmirësoheshin, por kanë ndryshuar vetëm gjërat e vogla, por jo edhe kërkesat drastike dhe të rëndësishme.

E gjithë kjo është një pikë e dhimbshme e shtetit dhe askush nuk dëshiron të marrë përgjegjësi sikur nuk dëshirojnë të bëjnë ndryshime. Nëse filloj të rendis për arsimin, që personat me aftësi të kufizuar nuk kanë maturë shtetërore speciale, nuk ka trajnim adekuat të mësuesve, nuk ka trajnim praktik. Edhe 500 asistentët e punësuar tani, që janë vendosur në disa shkolla, kanë marrë vetëm 5 ditë trajnim teorik. Kam një asistent të tillë për djalin tim. Ai më tha, nuk kam përvojë, vetëm se trajnim teorik. Autoritetet po përdorin situatën tonë dhe ata e dinë që ne nuk mund të protestojmë vazhdimisht sepse jemi kategori e cenueshme, sepse kemi probleme, nuk ka kush të kujdeset për fëmijët tanë dhe ne nuk mund të jemi masivë. Nuk kemi kapacitet. Nuk mund të dalësh në rrugë çdo ditë. Kemi njerëz me aftësi të kufizuara që jetojnë në katin e pestë deri në të gjashtë ku nuk ka ashensor. Ata nuk mund të dalin fare nga shtëpia. Ja, zgjedhjet po vijnë, kështu që unë dua të potencoj – t’u gjenden banesa këtyre personave në katin përdhes, apelon Jankovska Ristovska.

 

PËRFSHIRJA E PERSONAVE ME NEVOJA TË VEÇANTA – PRIORITET I LARTË

Ministria për Punë dhe Politikë Sociale thotë se përfshirja e personave me nevoja të veçanta është prioritet i lartë.

Për këtë qëllim, përmes disa projekteve jemi duke punuar në promovimin e të drejtave dhe pozitës së personave me aftësi të kufizuara. Pothuajse të gjitha projektet janë krijuar në bazë të bashkëpunimit të ngushtë me sektorin joqeveritar, dhe në disa prej tyre organizatat dhe shoqatat e shoqërisë civile shfaqen si ofrues të shërbimeve, me qëllimin e vetëm që shërbimet sociale të jenë më afër qytetarëve. Kompensimi për aftësinë e kufizuar parashihet të rritet së paku 15 përqind, por për shkak të pandemisë ajo është shtyrë, thonë nga MPPS, duke shtuar se planifikimi për këtë ndihmë pritet në vitin 2022.

Vetëm në dhjetë muajt e fundit, Ministria e Punës dhe Politikës Sociale, përmes ndryshimeve ligjore, ka ulur kufirin e moshës për marrjen e së drejtës për asistent personal nga 18 në 6 vjeç. Kjo do të thotë që çdo fëmijë me paaftësi të rëndë dhe më të rëndë fizike ose fëmijët plotësisht të verbër, do të jetë në gjendje të marrë asistent personal, me çka inkurajojmë zhvillimin personal dhe arsimor të fëmijëve dhe ndihmojmë prindërit në kujdesin e përditshëm për ta, thonë nga MPPS.

Kohët e fundit, u promovua aplikacioni për personat e verbër – audio lexuesi, i cili u përgatit në bashkëpunim të ngushtë me Unionin Kombëtar të të Verbërve. Ministria e Punës dhe Politikës Sociale po punon gjithashtu në zbatimin e Klasifikimit ndërkombëtar të funksionalitetit, i cili do të sigurojë pasqyrë gjithëpërfshirëse të mundësive dhe aftësive të secilit fëmijë me aftësi të kufizuar, si dhe mbështetjen e nevojshme sociale, edukative ose të tjera për të promovuar zhvillimi i përgjithshëm të personalitetit.

Prioritet kryesor për përfshirjen e personave me aftësi të kufizuar në jetën shoqërore për MPPS-në është edhe përfshirja që nga arsimi parashkollor, pas çka, vetëm gjatë vitit 2021, u hapën gjithsej 13 kopshte, të cilat plotësojnë të gjitha standardet për qasjen fizike dhe qëndrimin e fëmijëve me aftësi të kufizuara.

Në 24 komuna në vend, në fazën përfundimtare janë përgatitjet për krijimin e shërbimeve të ndihmës dhe kujdesit në shtëpi, qendrat e kujdesit ditor dhe shërbimet e rehabilitimit dhe riintegrimit, të destinuara për 900 shfrytëzues.

Së shpejti do të hapet Qendra për pushimin e kujdesit familjar në Demir Kapi me kapacitet prej 250 përdoruesish në vit, në të cilën familjet që kujdesen për anëtarët me aftësi të kufizuara do të kenë mundësinë për të pushuar për 15 ditë në vit, njoftoi MPPS.

Vazhdon edhe procesi i deinstitucionalizimit, gjatë të cilit në prill u krijuan dy konvikte me mbështetje për nëntë ish përfituesit e Entit Special në Demir Kapi, ndërsa në fazën përfundimtare janë përgatitjet për katër konvikte të reja me mbështetje për personat me aftësi të kufizuara intelektuale, të cilët për momentin janë të vendosur në institucione.

Në mars të këtij viti, ne hapëm Qendrën e kujdesit ditor për fëmijët me aftësi të kufizuara të moshës 14-26 vjeç në Topansko Pole, dhe dy qendra të tjera të kujdesit ditor në Dellçevë dhe Likovë janë në fazën përgatitore, thonë nga MPPS.

 

Ky artikull është përgatitur në kuadër të projektit Kontrolli i fakteve për progresin e Maqedonisë së Veriut drejt BE -së, i zbatuar nga Fondacioni Metamorfozis. Artikulli, i botuar fillimisht në Vërtetmatës, është mundësuar nga mbështetja e fondacionit jofitimprurës amerikan NED (National Endowment for Democracy). Përmbajtja e këtij artikulli është përgjegjësi e autorit dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e Metamorphosis, NED ose bashkëpunëtorëve të tyre

Të gjitha komentet dhe vërejtjet në lidhje me këtë dhe artikujt e tjerë të Vërtetmatës-it, kërkesat për korrigjime dhe sqarime, si dhe sugjerimet për verifikimin e deklaratave të politikanëve dhe premtimeve të partive politike, mund t’i dorëzoni përmes këtij formulari