Partitë u bënë poseduese të informacioneve publike, por janë jomjaftueshëm transparente

Tre vite pas përfshirjes me Ligjin për qasje të lirë në informacione publike, me të cilin u bënë mbajtëse të informacioneve publike lidhur me operacionet e tyre financiare, partitë politike ende nuk janë në nivel të kënaqshëm të transparencës sa i përket të hyrave dhe shpenzimeve. Megjithatë, konsiderohet si një fillim i mbarë që në të ardhmen të rrisin llogaridhënien e tyre ndaj qytetarëve, që është obligim i tyre për shkak të rritjes së peshës së financimit publik.

 

Në vitin 2019, u miratua Ligji i ri për qasje të lirë në informacionet me karakter publik, me të cilin për herë të parë u përfshinë edhe partitë politike si mbajtëse të informacioneve publike, me çka ata u detyruan me ligj të dorëzojnë informacione me procedurë adekuate dhe afate, njëjtë sikur edhe institucionet në nivel shtetëror dhe lokal, institucionet shëndetësore dhe arsimore, gjykatat dhe organet tjera me autoritet publik.

Që në nenin hyrës të këtij ligji përshkruhet se me të rregullohen kushtet, mënyra dhe procedura e ushtrimit të së drejtës për qasje të lirë në informacionin publik në dispozicion të partive politike “në pjesën e të hyrave dhe shpenzimeve”, përkatësisht në lidhje me operacionet e vazhdueshme financiare dhe funksionimin e jashtëzakonshëm të tyre gjatë fushatës zgjedhore.

Gazetarët janë ndër kërkuesit më të shpeshtë të informacionit publik, dhe njëri prej tyre që ka shfrytëzuar të drejtën ligjore për të marrë këtë lloj informacioni është gazetari në Prizma, Vllado Apostolov. Përshtypja e tij është se, siç thotë ai, palët nuk ndihen rehat të japin informacione për financat e tyre.

Disa prej tyre gjejnë justifikime për të mos iu përgjigjur kërkesave për qasje të lirë, të tjerët (më të voglat) as nuk e kuptojnë se çfarë kërkohet prej tyre, nuk kanë kapacitet për ta bërë këtë, dhe ata që vendosin të përgjigjen do t’ju thonë sa para kanë marrë dhe sa kanë shpenzuar, por dëshmi për këtë, dokumente nuk ka ose është shumë e vështirë do t’ua japin me lutje, thotë Apostolov.

Sipas tij, partitë me shumë kufizime e lexojnë ligjin që thotë se ata kanë obligim të japin informacione për të hyrat dhe shpenzimet e tyre.

Informacionet ndoshta do t’ua japin, ose ndoshta jo – por ka shumë pak gjasa që t’ju japin dokument që vërteton se sa para kanë marrë ose paguar. Nuk kam pse të them se sa i ulët është besimi tek partitë, në fakt për këtë është vendosur kjo zgjidhje ligjore, tha ai.

“Përgjigjemi me rregull dhe në kohë”

Në anën tjetër, partitë sigurojnë se i respektojnë plotësisht obligimet ligjore dhe gjithmonë veprojnë në mënyrë të rregullt dhe me kohë sipas kërkesave në përputhje me Ligjin për informacione me karakter publik.

Në ueb-faqen, përveç informacioneve të përgjithshme, ndahen informacione me karakter publik, me akses dhe përmes një dritare të veçantë. Prandaj, gjithnjë e më pak pranojmë kërkesa për informacione publike, tha zëdhënësi i LSDM-së në pushtet Darko Kaevski, i cili shtoi se deri më tani kanë vepruar në lidhje me të gjitha kërkesat për operacionet financiare të partisë.

Marija Miteva, zëdhënëse e OBRM-PDUKM-së, e cila gjithashtu është person zyrtar i partisë opozitare për ndërmjetësim me informacionet me karakter publik, thotë se  në vazhdimësi u mundësojnë qytetarëve qasje në shërbime dhe informacione të ndryshme.

Foto: Printscreen

VMRO-DPMNE është duke punuar në zbatimin e rekomandimeve për masa dhe politika përmes të cilave qytetarët do të mund të realizojnë pritjet dhe kërkesat e tyre politike. Si parti politike që synon të praktikojë standarde të larta të hapjes dhe transparencës, ne në vazhdimësi e respektojmë ligjin dhe afatet e përcaktuara, thotë Miteva.

U përpoqëm të kontaktojmë me partitë më të mëdha shqiptare, por e vetmja përgjigje që morëm ishte nga BDI-ja në pushtet, nënkryetari shumëvjeçar i së cilës Nevzat Bejta, i cili është edhe zyrtar për ndërmjetësimin e informimit publik, tha:

Të gjitha kërkesat ua përcjell resorëve kompetent në parti, bëhen përgjigjet dhe i firmos. Të gjitha pyetjet janë përgjigjur në mënyrë të duhur dhe në kohë.

Përgjigje nuk kemi marrë nga Alternativa në pushtet dhe opozitarët Lëvizja Besa dhe Aleanca për Shqiptarët.

Fondacioni “Shoqëri e Hapur”, në bashkëpunim me Institutin Republikan Ndërkombëtar (IRI), ka kryer një anketë të titulluar “Indeksi i transparencës së partive politike“, i cili në fakt mat se sa partitë në vend publikojnë në mënyrë proaktive, të pavarur dhe rregullisht informacione për punën e tyre në faqet e tyre të internetit.

Konkluzionet nga ky hulumtim janë se transparenca aktive e partive është “relativisht e ulët”, ndërsa partitë dështojnë më së shumti në publikimin e informacioneve që dalin nga Ligji për qasje të lirë në informacionet me karakter publik.

Indeksi i transparencës

Sipas Dançe Danilovska-Bajdevska, drejtore e programit në Fondacionin “Shoqëria e Hapur”, është e padiskutueshme se detyrimi për të ofruar publicitet dhe hapje në pjesën e të hyrave dhe shpenzimeve në përgjithësi ka rritur transparencën e partive, krahasuar me një dekadë më parë, kur partitë nuk ishin poseduesit e informacioneve në përputhje me Ligjin për qasje të lirë në informacione. Megjithatë, siç thekson ajo, kjo nuk mjafton.

Ndryshimet në kornizën ligjore për financimin e partive politike kanë rritur ndjeshëm financimin nga arka e shtetit, prandaj konstatimi është se partitë politike ende nuk janë në nivel të kënaqshëm të transparencës sa i përket të hyrave dhe shpenzimeve, tha ajo.

Ndryshe, “Indeksi i Transparencës” tregoi se asnjë informacion për qasje në informata publike në ueb-faqet e tyre nuk është publikuar nga 13 parti parlamentare dhe joparlamentare, përfshirë VMRO-DPMNE, BDI, Aleanca për Shqiptarët, Alternativa, Besa, PLD, Integra, Vota për Maqedoninë, Demokratët, Pala Serbe, PP, DPTM dhe TMRO.

Më pas, vetëm 3 parti politike kanë buton të posaçëm për qasje në informacione publike, përkatësisht “Levica”, RDM dhe SDU, ndërsa 9 parti të tjera kanë informacion për personin zyrtar për qasje në informacione publike. Nga të gjitha partitë, vetëm LSDM, Levizca, RDM dhe SDU kanë publikuar raporte vjetore për zbatimin e Ligjit për qasje të lirë në informata publike.

Sa i përket disponueshmërisë së formularit – kërkesë për qasje në informacion ose ankesë sipas kërkesës, vetëm RMD i ka publikuar formularët e nevojshëm, ndërsa SDU ka lidhjen që çon në Agjencinë për mbrojtjen e të drejtës për qasje të lirë në informata publike. Më tej, Levica, LD dhe RMD kanë publikuar listë me informacione publike, ndërsa vetëm në DOM lista plotësohet me link që lidhin të dhënat me dokumentin përkatës.

Bazat digjitale e të dhënave

Kur merren parasysh të gjithë parametrat, sipas këtij hulumtimi, partia më e mirë e renditur në këtë pjesë është RDM me 11 nga 17 pikë, e ndjekur nga Levica dhe SDU me nga 7 pikë, LSDM dhe NSDP kanë nga 3 pikë, LD, GROM, PDSH, PODEM dhe PS me nga 2 pikë. Të tjerët nuk kanë asnjë pikë të vetme.

Në analizë rekomandojmë përmirësimin e transparencës duke publikuar të gjitha dokumentet financiare për operacionet e tyre (pasqyrat financiare, llogaritë përfundimtare, raportet dhe regjistrat për donacione) të grupuara sipas viteve dhe cikleve zgjedhore; raportet e auditimit; si dhe publikimi i më shumë të dhënave në format të hapur, për shembull, regjistri i donacioneve dhe raporti i donacioneve, thotë Danilovska-Bajdevska.

Ajo shton se disponueshmëria e këtij informacioni nuk duhet të varet nga vullneti i partisë politike, gjegjësisht nëse raportet financiare për punën e rregullt dhe të jashtëzakonshme apo zgjedhore të partive do të jenë në dispozicion apo jo, prandaj rekomandohet nga Enti Shtetëror i Auditimit, ose një institucion tjetër kompetent të krijojë bazë të të dhënave të vetme me të gjitha raportet e të ardhurave dhe shpenzimeve të partive politike që mund të kërkohen sipas vitit, ciklit zgjedhor dhe partive politike.

Presim që institucionet të krijojnë kushte për raportim financiar digjital nga partitë politike, të cilat automatikisht do të krijojnë bazat e të dhënave digjitale lidhur me të hyrat dhe shpenzimet e partive politike. Vetëm në këtë mënyrë nuk do të varemi nga vullneti i partive politike në lidhje me publikimin e të gjitha raporteve financiare për punë të rregullt dhe të jashtëzakonshme apo zgjedhore, thotë Danilovska-Bajdevska.

Përvoja të jashtme

Misha Popoviq, drejtues i Qendrës për qeverisje të mirë në Institutin për Demokraci – Societas Civilis, beson se fakti që partitë politike përfshihen me Ligjin për qasje të lirë në informacionet me karakter publik, është një fillim i mirë që, siç thotë ai, në të ardhmen partitë politike të rrisin llogaridhënien e tyre ndaj qytetarëve.

Në fakt, ajo që partitë duhet të kuptojnë është se ofrimi i informacionit për punën e tyre ka potencial për të përmirësuar besimin e humbur të qytetarëve (votuesve) ndaj tyre. Sigurisht, transparenca nuk është mjeti i vetëm për të fituar besimin, por është një mjet i rëndësishëm. Në të njëjtën kohë, obligimi për transparencë buron nga rritja e pjesës së financimit publik të partive, kështu që paratë nga taksapaguesit nënkuptojnë detyrimin e palëve për të përmirësuar punën e tyre, duke përfshirë edhe transparencën, shpjegon Popoviq.

Ai thekson se transparenca e partive politike në Evropë është një gjë relativisht e re, e cila ka pak më shumë se 20 vjet dhe buron pikërisht nga nevoja për të rikthyer besimin e humbur të qytetarëve.

Por, shembujt e mirë evropianë janë mjaft të avancuar në krahasim me sistemin tonë, kështu që vende si Estonia, Letonia dhe Mbretëria e Bashkuar ndajnë informacion shumë të detajuar mbi financat, tarifat e anëtarësimit dhe donacionet nga njëra anë dhe shpenzimet nga ana tjetër. Kështu, trendi global i ndarjes së informacionit që është gati për analiza të hollësishme, i ashtuquajturi. Të dhënat e lexueshme nga makina që mund t’i analizoni menjëherë janë tashmë standarde në këto vende. Kjo do të thotë që, për shembull, ju si gazetarë mund të shkarkoni menjëherë informacionin për të gjitha donacionet, t’i kombinoni ato me të dhënat nga të gjitha palët dhe menjëherë të mund të kërkoni burime të tjera me ato rezultate, thotë Popoviq.

Për krahasim, shton ai, në vendin tonë pjesa më e madhe e të dhënave që japin palët janë dokumente të skanuara, shpesh të shkruara me dorë, ndaj ata që i analizojnë fillimisht e kanë problem t’i lexojnë, t’i bëjnë të dobishme për analiza dhe t’i verifikojnë.

Por, nuk bëhet fjalë vetëm për prezantimin e të dhënave, por edhe për përfshirjen. Debati për ndarjen e të dhënave duhet të zgjerohet më tej në vendin tonë. Në Mbretërinë e Bashkuar, për shembull, nëse dikush paguan për udhëtimin e një politikani në një konferencë ose një ngjarje sportive, partia politike e regjistron atë si donacion. Tek ne kjo nuk konsiderohet si donacion apo dhuratë, por në vendet e përpikta vihet re ky informacion sepse mund të ndihmojë në të ardhmen të kontrollohet nëse politikanët do të marrin vendime në favor të atyre që kanë dhënë përfitim, qoftë edhe të tillë jomaterial. Një shembull tjetër është vullnetarizmi në fushatë zgjedhore, që është donacion jomaterial, por as sistemi dhe as partitë politike nuk janë të gatshme ta tregojnë këtë në raportimet e tyre, thotë Popoviq.

Asnjëri “shumë mirë” ose “shkëlqyeshëm”

Sipas rezultateve të “Indeksit të Transparencës së Partive Politike”, thuajse 43% e partive në vend ose 12 parti të përfshira kanë fituar nga 24 deri në 0 pikë, me çka bien në kategorinë e fundit të partive me “transparencë aktive jo të kënaqshme”. Pothuajse 46% (13) fituan nga 48 deri në 25 pikë, gjë që i vendos në kategorinë e partive me “transparencë aktive të kënaqshme”.

Vetëm 10 për qind (3) e partive politike të anketuara fituan ndërmjet 72 dhe 49 pikë dhe kështu hynë në kategorinë e partive me “transparencë të mirë aktive”. Pastaj, asnjëra prej tyre nuk kanë marrë nga 73 deri në maksimum 120 pikë, gjë që do t’i jepte vlerësim të transparencës aktive “shumë mirë” ose “të shkëlqyer”.

Fakti që asnjëra parti nuk ka arritur transparencë aktive të shkëlqyer ose shumë të mirë tregon se niveli i transparencës aktive midis partive politike është relativisht i ulët dhe ka hapësirë ​​të konsiderueshme për përmirësim, pasi hapja është në përpjesëtim të zhdrejtë me shkallën e korrupsionit, pra sa më shumë hapje dhe transparencë, aq më pak korrupsion, thotë Danilovska-Bajdevska.

Ajo shton se partitë politike janë aktorë të rëndësishëm në sistemin politik demokratik përmes të cilëve qytetarët realizojnë pritjet dhe kërkesat e tyre politike.

Partitë politike që arrijnë të marrin mbështetje të mjaftueshme nga qytetarët, kanë qasje në menaxhimin e institucioneve përmes të cilave marrin pjesë në përcaktimin e drejtimit strategjik në të cilin po lëviz vendi. Dhe, për shkak se partitë në pushtet kryejnë funksione të rëndësishme demokratike (të marrin vendime, të krijojnë politika publike dhe t’u ofrojnë qytetarëve qasje në shërbime të ndryshme), partitë politike duhet të praktikojnë standarde të larta të hapjes dhe transparencës, thotë Danilovska-Bajdevska.

Rezultatin më të mirë të “Indeksit të Transparencës” e ka Levica me 60 për qind ose 72 pikë të fituara, sepse partia ka faqe interneti të mirë-projektuar me pjesë të madhe nga informacionet e analizuara. Menjëherë pas Levicës, pasojnë LSDM me 55 pikë dhe LD me 54 pikë…

 


Ky artikull është përgatitur në kuadër të projektit Kontrolli i fakteve për progresin e Maqedonisë së Veriut drejt BE -së, i zbatuar nga Fondacioni Metamorfozis. Artikulli, i botuar fillimisht në Vërtetmatës, është mundësuar nga mbështetja e fondacionit jofitimprurës amerikan NED (National Endowment for Democracy). Përmbajtja e këtij artikulli është përgjegjësi e autorit dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e Metamorphosis, NED ose bashkëpunëtorëve të tyre


 

 

 

Të gjitha komentet dhe vërejtjet në lidhje me këtë dhe artikujt e tjerë të Vërtetmatës-it, kërkesat për korrigjime dhe sqarime, si dhe sugjerimet për verifikimin e deklaratave të politikanëve dhe premtimeve të partive politike, mund t’i dorëzoni përmes këtij formulari

Your email address will not be published.