Mbeturinat organike sjellin para, por përfundojnë në deponi
Çdo familje në vend prodhon çdo vit qindra kilogramë mbetje të biodegradueshme, të cilat së bashku me pjesën tjetër, përfundojnë pa nevojë në deponi, pa u përdorur për të prodhuar pleh bio. Përqindja është shumë më e lartë në rajonet bujqësore, ku fermerët hedhin mbetjet e perimeve – perime me gjethe jeshile, perime, fruta – dhe krijojnë deponi ilegale pa përdorur potencialin e tyre përmes kompostimit. BE kërkon koordinim më të madh ndërsektorial të institucioneve në vend, për të rritur burimet financiare për të reduktuar ndotjen e ajrit, por edhe për të krijuar sisteme rajonale të menaxhimit të mbetjeve.
Shkruan: Vane Trajkov
Rajoni juglindor, me popullsi prej rreth 180,000 banorësh, konsiderohet si një nga rajonet më të mëdha bujqësore. Çdo vit nga kjo pjesë e vendit përmes shoqërive komunale të gjithsej 10 komunave, grumbullohen rreth 42 mijë ton mbetje të ndryshme, ndonëse supozohet se të paktën 10 mijë tonë të tjera përfundojnë në të ashtuquajturat deponitë ilegale, kryesisht në periferi të vendbanimeve. Sipas Planit Rajonal për menaxhimin e integruar të mbeturinave në juglindje, të përgatitur nga Instituti i Ndërtimtarisë së Shkupit, çdo vit deponohen rreth 22 mijë ton mbeturina të biodegradueshme, që është pak më shumë se 50 për qind e të gjitha mbeturinave që përfundojnë në deponitë, të cilat janë jo të standardizuara dhe përdoren vetëm për deponim, pa asnjë përzgjedhje apo shfrytëzim të energjisë termike.
Në këtë plan rajonal, theks i japim edhe kompostimit në shtëpi sepse si rajon njiheni për bujqësi. Keni shumë popullsi rurale që mund të kompostojë në shtëpi, gjë që do të zvogëlojë sasinë e mbetjeve në deponi, ndërsa nga ana tjetër do të përmirësojë ndërmarrjeve komunale, të cilat nuk kanë nevojë të mbledhin aq shpesh mbetjet nga fshatrat, nuk do të ketë nevojë për seleksionim sepse mbeturinat do të selektohen dhe fermerët do të mund të përfitojnë me prodhimin e plehrave organike, thotë Igor Ristovski, nga Instituti i Ndërtimtarisë në Shkup.
Sipas strukturës së të gjitha mbeturinave në juglindje në baza vjetore, pjesa më e madhe ose rreth 24 për qind janë ushqime organike, 16 për qind janë bimore dhe 15 për qind janë dru dhe letër. Të gjithë këta komponentë mund të përdoren si biomasë për kompost, por pak e përdorin atë si burim energjie të rinovueshme ose pleh bio. Bëhet fjalë për mbeturinat e kopshtit që hidhen përgjatë rrugëve rurale dhe deponive të egra, kur prodhimi nuk shkon mirë dhe kur një zonë pastrohet dhe përgatitet për sedimente të reja.
Agroekspertët besojnë se plehrat organike janë më të përshtatshmet për të ushqyer kulturat e kopshtarisë por edhe për vreshtat dhe pemishtet. Sipas agronomit Ivanovski, kompostimi mbron mjedisin, ndërsa marrja dhe përdorimi i kompostos përmirëson strukturën e tokës dhe lejon mbajtjen e lëndëve ushqyese si azoti, fosfori, kaliumi, si dhe mikro-ushqyes të tjerë bakër, hekur dhe zink që kontrollojnë sëmundjet dhe insektet.
Fermerët janë thjesht të painteresuar dhe skeptikë se mund të merret pleh organik cilësor nga mbetjet e produkteve të kopshtit. Ekziston frika se disa sëmundje mund të transmetohen përmes kompostos nëse ka pasur një sëmundje të mëparshme të masës së gjelbër ose nga produkte apo fruta të prishura të kopshtit, gjë që nuk është aspak e vërtetë. Fermerët ose duhet të bëjnë siderim në fusha me plehra mikrobiologjike për të intensifikuar dekompozimin e lëndës organike, ose mbetjet sipërfaqësore të grumbullohen në një vend që gradualisht do të prodhojë kompost duke e trazuar gradualisht dhe duke kontrolluar lagështinë, tha Ivanovski.
Fermerët kanë dëgjuar se nga mbetjet e masës së gjelbër kur pastrojnë një zonë të caktuar me të gjitha frutat që hedhin, mund të bëjnë pleh, por nuk dinë si. Ata thonë se askush nuk i ka edukuar se si shkon procedura, si të merret ai pleh dhe sa i mirë është. Ilo Ivanov nga “Gradashorci”, i cili kultivon rreth një hektar serra, pranon se një pjesë e prodhimit dhe masës së gjelbër, kur përgatitet për tur të ri prodhimi, i lë të kalben në vende që konsiderohen deponi rurale.
Blej pleh organik, por nuk e prodhoj. Një pako prej 25 kilogramësh kushton deri në 1500 denarë. Unë shpenzoj të paktën 300 euro për çdo cikël prodhimi. Dikush duhet të na shpjegojë se si bëhet, ose si shtet të na japin pajisje të caktuara në të cilat do t’i ruajmë këto mbetje për të marrë pleh organik. Përndryshe, ja dy karroca plot me mbetje preshi dhe domate që do t’i hedh në hale. Doja që atje të kalben nëpër ara, por tashmë kam ndërtuar serra, shpjegon Ivanov.
Përveç koshave të kompostos, pleh organik mund të prodhohet edhe jashtë duke “vendosur” mbetjet organike dhe duke i ajrosur përkohësisht ato. Në këtë parim punon kompania “Interevrogeneks” nga Novosella e Strumicës, ndër të paktat që mbledh të gjitha mbetjet bimore, dhe grumbullon masën e gjelbër nga livadhet dhe kënetat e braktisura. Në një sipërfaqe prej rreth 3 hektarësh në dalje nga Novosella për në Mokrievë, ka radhë grumbujsh me mbetje të sanës së copëtuar, fasule, misër dhe kultura të tjera kopshtare. Kjo kompani familjare prodhon kompost për të tretin vit radhazi, fillimisht si eksperiment, por tashmë më seriozisht, sepse tregu europian po aspiron për plehrat bio.
Përveçse që kemi pirgje të mëdha barishtash, lulesh dhe frutash, kallamishtet nga livadhet dhe kënetat përreth digjeshin vazhdimisht. Ajri këtu në Novosellë ishte i ndotur prej ditësh, ndaj vendosëm të mbledhim masën e gjelbër dhe të tharë nga këto zona dhe përmes procesit të kompostimit, firmës tonë dhe prodhimit tonë t’i japim vlerë të shtuara. Ne prodhojmë çdo vit rreth 400 metër kub plehrash, për të cilin mbledhim rreth 4000 metër kub masë të gjelbër. E lëmë këtu, e tundim me makinë herë pas here në varësi të kushteve të motit. Në varësi të motit, një raund mund të fitohet në gjysmë viti. Ka interes për shfrytëzimin e tij për serra dhe lule, duke pasur parasysh vlerat e shkëlqyera që kanë këto plehra, thotë Cvetanço Georgiev.
Në asnjë komunë në juglindje nuk bëhet selektimi i mbeturinave
Biomasa, si burim potencial i ripërtëritshëm i energjisë në juglindje, gjendet më së shumti në Vasilevë, Gjevgjeli dhe Radovish. Potencialet janë të mëdha në Strumicë dhe Vallandovë, gjë që nuk mund të thuhet për komunat tjera në këtë pjesë të vendit. Të gjitha këto komuna konsiderohen më bujqësore duke qenë se familjet merren me prodhimin e perimeve dhe kultivimin e vreshtave dhe pemishteve, ku çdo vit tonelata mbetje organike përfundojnë në deponi, por nuk përdoren për pleh organik. Në këtë mënyrë humbasin edhe fermerët dhe komuniteti vendas, por edhe shteti, i cili sipas rregullores së BE-së duhet të reduktojë ndjeshëm mbetjet përmes procesit të seleksionimit dhe përpunimit.
Në asnjë komunë në juglindje nuk ka seleksionim të mbeturinave dhe as deponi moderne nga të cilat mund të fitohet para. Pothuajse të gjitha komunat kanë vetëm lokacione për deponi, të cilat shpesh digjen dhe tymojnë dhe ndotin ajrin. Me vite është diskutuar për ndërtimin e deponisë regjionale në afërsi të vendbanimit Dobrashinci, Komuna e Vasilevës, por procedura është ende në fillim.
Bashkimi Evropian në raportin e fundit vëren se Maqedonia e Veriut ka nivel të caktuar të gatishmërisë në këtë fushë. Në të thuhet se është bërë përparim i kufizuar në ruajtjen e natyrës.
Vendi inkurajohet të forcojë ndjeshëm ambiciet e tij në lidhje me tranzicionin e gjelbër, veçanërisht në kontekstin e Agjendës së Gjelbër për Ballkanin Perëndimor. Shumica e rekomandimeve të vitit të kaluar nuk janë zbatuar. Në vitin e ardhshëm, vendi në veçanti duhet të përmirësojë koordinimin ndërsektorial dhe të rrisë burimet financiare për të reduktuar ndotjen e ajrit, në nivel lokal dhe kombëtar, për të ndërmarrë hapa të rëndësishëm për krijimin e një sistemi rajonal të menaxhimit të mbeturinave, për të zbatuar Marrëveshjen e Parisit, duke përfshirë miratimin e një strategjie gjithëpërfshirëse klimatike dhe miratimin e një ligji, në përputhje me Kornizën e BE-së, thuhet në raportin e fundit të KE-së mbi përparimin e vendit në rrugën evropiane.
Ky artikull është përgatitur në kuadër të projektit Kontrolli i fakteve për progresin e Maqedonisë së Veriut drejt BE -së, i zbatuar nga Fondacioni Metamorfozis. Artikulli, i botuar fillimisht në Vërtetmatës, është mundësuar nga mbështetja e fondacionit jofitimprurës amerikan NED (National Endowment for Democracy). Përmbajtja e këtij artikulli është përgjegjësi e autorit dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e Metamorphosis, NED ose bashkëpunëtorëve të tyre
Të gjitha komentet dhe vërejtjet në lidhje me këtë dhe artikujt e tjerë të Vërtetmatës-it, kërkesat për korrigjime dhe sqarime, si dhe sugjerimet për verifikimin e deklaratave të politikanëve dhe premtimeve të partive politike, mund t’i dorëzoni përmes këtij formulari